Ngày đông giá. Gió mùa đông bắc
tăng cường về gào rú suốt đêm ngoài ô cửa nhỏ. Buổi sáng mở cánh cửa ra, hơi
lạnh túa vào tái tê mặt mũi, tâm hồn. Bầu trời xám xịt một màu hiu quạnh. Cây
cối trơ ra héo hắt trong cái rét căn cắt. Chợt thấy những cây lau trên cái trần
bể nước nhà trước mặt trổ những bông trắng xám mang nặng một màu đìu hiu, quạnh
quẽ. Những bông lau hoang sơ lạc loài giữa một thành phố hiện đại tấp nập, xô
bồ. Nhưng trong cái buổi sáng giá rét, hiu hắt mùa đông này, nó làm lòng ra
lặng đi. Bởi những giai điệu và ca từ thân quen của Trịnh từ đâu vọng về:
Người đâu mất người
Đời tôi ngốc dại
Tự làm khô héo tôi đây.
Chiều hôm thức dậy
Ngồi ôm tóc dài
Chập chờn lau trắng trong tay.
Cuộc đời vốn vô thường và kiếp
sống của con người chỉ là những ngày ngắn ngủi “ở trọ trần gian” mà thôi. Cho
nên một kiếp người cũng mong manh như là một “chiếc lá thu phai”, một chiều nào
đó rụng cành trong cảm giác hư hao, nhỏ bé. Cái lẽ hợp tan, còn mất, hạnh phúc
hay khổ đau là tất yếu. Bởi một ngày nào đó, một buổi chiều buồn tênh thức dậy
sau giấc ngủ dài/ sau giấc ngủ vừa thấy “chập chờn lau trắng trong tay” của sự
ra đi nay mai…
“Chiếc lá thu phai” là một ca
khúc mang đậm triết lý về thân phận con người, về cái đời sống hằng thường, nhỏ
bé của con người trong cái vô thường, bất tận của đời. Ngay từ mở đầu bài hát,
ta đã thấy một tâm trạng nhiều tiếc nuối, ngậm ngùi trong khoảnh khắc ngoảnh
lại, đoái nhìn cuộc đời đã qua:
Về đây đứng ngồi
Đường xa quá ngại.
Để lòng theo chút nắng bên ngoài.
Mùa xuân quá vội
Mười năm tắm gội
Giật mình ôi chiếc lá thu phai.
Cảm giác trỗi nhất mà những ca từ
này đem lại là cảm giác về thời gian – thời gian trôi chảy không ngừng. Mười năm
trôi đi nhanh chóng với bao biến thiên, mùa xuân cũng vội vàng qua. Ngồi nhìn
lại khoảng thời gian trôi đi và những gì đã mất, ta chợt giật mình thấy đời
cũng mong manh như một chiếc lá thu phai, như một hạt bụi nhỏ nhoi. Thân phận
và cả sự hiện hữu của mỗi cá nhân cũng thật hư ảo. Người về ngoái nhìn lại
chặng đường đã đi qua với bao ngại ngùng, nhớ tiếc. Cuộc đời thật quá ngắn ngủi
và tất cả rồi sẽ phôi pha, tàn tại. Sự hiện hữu của kiếp người cũng như trăm
ngàn thứ khác chỉ là khoảnh khắc. Tất cả rồi sẽ lụi đi, rồi sẽ rơi tàn để thành
ảo ảnh. Nghe những ca từ này, ta chợt nhớ tới những lời thơ của Vạn Hạnh Thiền
sư dạy đệ tử:
Thân như điện ảnh hữu hoàn vô
Vạn vật xuân vinh, thu hựu khô
(Thân như bóng chớp có rồi không
Cây cối xuân tươi thu não nùng)
Không có gì là miên viễn trong
cuộc đời này. Nhìn lại hành trình đã qua và hành trình sắp tới chỉ là những
cuộc lãng du kéo dài. Chút nắng bên ngoài kéo ta ra khỏi cái thực tại, đưa ta
về cơn mộng vê, đi lại trên đường ranh giới của thời gian thực tại và quá khứ.
Và trong cơn giật mình bừng tỉnh kia, ta biết ta đã mất đi nhiều lắm, ta mới
chiêm nghiệm thấy những nghĩa lý sâu xa của đời sống:
Người đâu mất người
Đời tôi ngốc dại
Tự làm khô héo tôi đây.
Chiều hôm thức dậy
Ngồi ôm tóc dài
Chập chờn lau trắng trong tay.
“Đời trôi chảy tình ta không vĩnh
viễn” – ngày trước ông hoàng thơ tình Xuân Diệu đã viết như thế trong nỗi buồn
và cái nhìn khá bi quan về tình yêu. Thì
nay, Trịnh cũng khắc sâu cái mầm biệt ly, cái nỗi mất mát trong tình yêu
ấy. Trong vòng xoáy vô cùng tận của số phận, trong cái lẽ vô thường của cuộc
đời, trong cái sự chảy trôi nghiệt ngã của thời gian thì không có gì vĩnh viễn.
Tình yêu đi, người tình xa, hạnh phút mất. Và cả một phần con người ta cũng bị
bào mòn, phai nhạt theo thời gian. Những tiếc nuối và những nỗi đau, những tổn
thương và mất mát, những đắng cay và hạnh phúc đã đưa ta đến cuộc đời này, cho
ta nếm trải. Để rồi ta mất tất cả, để rồi tất cả tan biến. Ta quá hữu hạn và bé
nhỏ, ta quá ngốc dại để chạy theo những ảo tưởng mông lung, để đi tìm những gì
xa xôi, lý tưởng. Ta cứ đi loanh quanh cho đời mỏi mệt.
Và ta đánh mất người, đánh mất
ta, ta xa anh, xa em, xa ta trong khoảnh khắc. Ta ngốc dại và tự làm khô héo
ta. Ta chỉ là một cây sậy mong manh với trí nghĩ nhỏ nhoi làm sao nhận ra lẽ vô
thường của đời, làm sao biết sống trong từng sát na của đời sống thường nhật.
Ta đánh mất tình và đánh mất ta để rồi một ngày ta u hoài, than thở trong “tình
nhớ”, “tình sầu” vì “tình xa”. Một buổi chiều, tóc trắng như vôi ta mới thảng
thốt nhận ra cái thân phận mong manh của một – kiếp – sống – con - người. Hình ảnh “Chiều hôm thức dậy/ ngồi ôm
tóc dài/ Chập chờn lau trắng trong tay” gợi ta nhớ đến những ca từ trong “Cát
bụi”:
“Bao nhiêu năm làm kiếp con người
Chợt một chiều tóc trắng như vôi
Lá úa trên cao rụng đầy
Cho trăm năm vào chết một ngày ”
Trong cảm thức thời gian và thân
phận con người của Trịnh Công Sơn, ta luôn luôn bắt gặp hình ảnh một con người
đi và về trên hành trình vô tận, trong một bi kịch tâm trạng của những lỡ làng,
xót tiếc. Phải chăng vì thế mà ông đã viết hẳn một ca khúc là “Một cõi đi về”?
Và ở “Chiếc lá thu phai” ta cũng gặp cái hành trình đi về trên con đường đời
thiên lý, vô tận đó. Dĩ nhiên, cái vế đi đã bị giấu kín, chỉ được gợi ra trong
cái vế của con người trở về:
Về thu xếp lại
Ngày trong nếp ngày
Vội vàng thêm những lúc yêu người.
Cuồng phong cánh mỏi
Về bên núi đợi
Ngậm ngùi ôi đá cũng thương thay.
Dường như cái bi kịch lỡ làng của
tâm trạng kia là khởi nguồn từ những muộn màng trong đời. Khi anh trở về thì
thu đã xếp lại, mùa đã qua, chỉ còn héo úa, tàn tạ. Vội vàng yêu người rồi đành
nhìn người ra đi, chấp nhận nỗi đau mất người. Dù có vội vàng, cuống quýt đến
mấy thì anh cũng đâu níu giữ được người, níu giữ được đời, níu giữ được chính
bản thân anh. Những ca từ như trĩu xuống, như một tiếng thở dài than van, buồn
bã, đầy cô đơn và tuyệt vọng. Tất cả đã trở nên mỏi mệt, rã rời. Cuồng phong
cánh cũng đã mỏi. Tất cả bây giờ chỉ còn là đợi chờ, đợi chờ một kết thúc, đợi
chờ một ngày sau cho “sỏi đá cũng cần có nhau”.
Mỏi mòn vì chờ đợi nên đá cũng
đáng thương vì đá mang nỗi ngậm ngùi ngàn năm. Hình ảnh này gợi ta liên tưởng
đến những đá Vọng Phu ngàn năm chờ chồng đi xa làm nên những núi đợi. Những
cuồng phong của cuộc đời đã quét sạch tất cả những hạnh phúc, những lúc yêu
người. Chính lúc con người bừng tỉnh cũng là lúc họ nghĩ đến kết thúc cuộc đời
mình, họ đã thấy lau trắng chập chờn trong tay. Và họ… trở về. Ta như cảm nghe
được ở đâu đó những âm thanh ngân vang của ca khúc “Phôi pha” dội về đây:
Thôi về đi
Đường trần đâu có gì
Tóc xanh mấy mùa
Có nhiều khi
Từ vườn khuya bước về
Bàn chân ai rất nhẹ
Tựa hồn những năm xưa
Nhưng ở “Chiếc lá thu phai”, kết
cấu ca từ có đặc biệt hơn bởi có hai đoạn điệp khúc khác nhau. Bản thân ca khúc
không có hai lời nhưng lại có đoạn điệp khúc thứ hai như nhấn vào những cảm
xúc, cảm giác của con người được bật lên từ những dư âm, những dư ảnh và dư
tình trong quá vãng. Quá vãng trở về trong hiện tại, hòa trộn với cái thực tại.
Ảo – thực đan xen với nhau để lại những nỗi niềm nhói buốt đến tái tế:
Nằm nghe giữa trời
Giòn vang tiếng cười
Điệu kèn ai buốt trong tôi.
Mùi hương phấn người
Một hôm nhớ lại
Hẹn ngày sau sẽ mua vui.
Vẫn tiếng cười, vẫn điệu kèn ấy
nghe sao mà sắc buốt tâm can. Phải chăng vì nó đã quá xa, rồi nó cũng sẽ chẳng
còn mảy may là một bóng hình, hay một dư vang. Tiếng kèn gọi tâm hồn con người
trở về thực tại để đi đến cái điểm kết thúc một hành trình đời, một thân phận
bé nhỏ, phù du của chúng sinh. Một thoán hương xưa, cũng là chút dư tình còn
sọt lại chợt dâng lên trong một ngày tình nhớ khiến con người thấy ấm áp. Một
cuộc đời, một kiếp sống khép lại nhưng những hẹn hò thì không hẳn đã khép. Lời chia
tay đã nói nhưng biết đâu ngày sau sẽ hạnh ngộ. “Hẹn ngày sau sẽ mua vui” –
cũng là hẹn hò một cuộc đời mới, một cuộc tình mới. Dẫu biết rằng cuộc đời là
khoảnh khắc, thân phận là mong manh, cả tình yêu và hạnh phúc như loài hoa sớm
nở tối tàn, nhưng cuộc đời vẫn luôn mở ra nhiều niềm vui và hạnh phúc. Cho nên
chính Trịnh Công Sơn đã viết:
“Có những ngày tuyệt vọng cùng
cực, tôi và cuộc đời đã tha thứ cho nhau. Từ buổi con người sống quá rẻ rúng
tôi biết rằng vinh quang chỉ là điều dối trá. Tôi không còn gì để chiêm bái
ngoài nỗi tuyệt vọng và lòng bao dung. Hãy đi đến tận cùng của tuyệt vọng để
thấy tuyệt vọng cũng đẹp như một bông hoa…”
Và ông cũng khuyên bản thân là
“Tôi ơi đừng tuyệt vọng”. Bởi “tôi là ai là ai là ai…?” thì cũng yêu quá cuộc
đời này.
Ca sĩ đã ngừng lời. Tiếng nhạc
cũng không còn nữa. Song dư vang của giai điệu và ca từ thì còn mãi. Nó như một
chiếc lá thu phai mong manh rơi rơi nhè nhẹ trên cuộc đời. Chiếc lá ấy sẽ sàng
bay trong chiều heo may cũng đủ làm cho con người ta thức tỉnh, thức tỉnh để
giật mình nhận ra “chập chờn lau trắng trong tay”. Dẫu biết rằng, trong cõi đời
vô thường này, tất cả chỉ là một khoảnh khắc và tồn tại như một ảo ảnh, như một
thứ giả tạm, nhưng dù chỉ là ảo ảnh hư vô hay sự giả tạm thì cũng đủ cho ta một
đời sống, cho ta một thân phận, cho ta đi đến tận cùng cái đời sống của ta với
mọi cung bậc, mọi thăng trầm. Để rồi, ta tự nghiệm ra một điều quý báu: “Cuộc
đời đó có bao lâu mà hững hờ”.
Theo ThanhHai's
Blog
