Đặt vấn đề
Chết là gì? Hình như nó vẫn còn
rất xa lạ với những người trẻ tuổi đang sống bình thản và vô tư trong cuộc đời,
họ chả quan tâm gì đến cái chết, ai chết thì chết nhưng ta cứ sống khỏe mạnh để
hưởng thụ và bon chen trong cuộc đời, từ đó nảy sinh ý nghĩ phải chăng suy niệm
về cái chết chỉ dành cho những người sắp gần đất xa trời?
Tôi đã tham dự thánh lễ tại tại
các nước châu Âu và Mỹ….. thì thấy nhà thờ chỉ toàn là những ông già bà cả, nảy
sinh 2 khía cạnh làm người ta suy nghĩ, một là vấn đề suy thoái tôn giáo hai là
phải chăng những ông bà già sợ chết nên đến các nơi linh thiêng nhằm tìm kiếm một
cái gì đó bảo hiểm cho cái chết sắp đến?
Nhưng trong thực tế thì cũng có
rất nhiều tình trạng lá vàng khóc lá xanh rơi xảy ra trong cuộc sống mà người
ta vô tình hay cố ý không để tâm đến? Như vậy cái chết đã đến mà không hề phân
biệt tuổi tác, giới tính, trình độ hay địa vị xã hội...
“ Lá vàng thì ở trên cây
Lá xanh rụng xuống trời ơi hỡi
trời”
Nhưng hễ nghĩ đến cái chết là ai
cũng thấy sợ hoặc hoang mang? Tại sao thế? Nó có mang một ý nghĩa gì không?
Khi cái chết đến, không điều gì
có thể ngăn cản nó. Dù bạn là ai,có loại thân thể nào, dù bạn có đắc đạo hay
chưa, cái chết sẽ chắc chắn phải xảy ra .
Một quan niệm đúng đắn về cái
chết có lẽ sẽ giúp ý thức rõ hơn giá trị của cuộc sống, giúp sống lành mạnh tốt
hơn và hiệu quả hơn, đó là lí do của bài viết.
Chết là gì?
- Theo quan điểm khoa học
Từ điển bách khoa Britannica ấn
bản đầu tiên (một768), định nghĩa đơn giản cho cái chết là “sự chia tách giữa
phần hồn và phần xác”. Định nghĩa này cho thấy mối quan hệ giữa cái chết và các
yếu tố tâm linh, nhưng nó không làm thỏa mãn với những người theo chủ nghĩa duy
vật, không công nhận có linh hồn.
Nhà sinh lý học người Pháp Claude
Bernard phát biểu: “Sinh vật lớn lên, suy tàn và chết” phát biểu này giống như
quan điểm sinh bệnh lão tử của Phật giáo, cũng chưa phải là định nghĩa rõ ràng
về cái chết và đến thế kỉ thứ một9, người ta đã có thể phát biểu rõ ràng dưới
góc độ khoa học là “chết là khi não gặp phải những tổn thương không thể phục
hồi được, đẩy tình trạng tim phổi ngừng hoạt động thành trạng thái “chết lâm
sàng”. Ở người, thân não điều khiển các hoạt động như hô hấp, cử động và nói
năng. Theo như định nghĩa này, một người được xem là đã chết về mặt pháp lý nếu
não của người đó mất hoàn toàn tất cả các chức năng thần kinh đối với cơ thể.
Nhưng việc xác định xem một bộ não phải bị tổn thương ở mức độ nào mới được
tính là đã chết cũng còn nhiều tranh cãi.
Như vậy, ngoài cái chết lâm sàng
ra , còn một cái chết nữa là chết thật sự, khi các mô không còn hoạt động được
nữa và bắt đầu phân hủy, cái chết này không gây tranh cãi gì nữa cho các nhà
khoa học, ở đây bài viết muốn nói đến một cái chết thật sự.
Tóm lại, có thể thấy rằng theo
quan điểm y học thì một người được định nghĩa là chết khi (1) hệ thống hô hấp
và tuần hoàn ngưng (2) những công năng của não bộ, kể cả vành não chấm dứt.
-Theo quan điểm tôn giáo
Phật giáo cho rằng khi hơi thở
chấm dứt là con người sẽ chết, nó là một trong 4 khâu của định luật
"thành, trụ, hoại, diệt". Bất cứ sự vật nào thuộc thế giới hiện
tượng, nghĩa là có hình có tướng, đều phải trải qua bốn giai đoạn của hiện hữu:
Thành (từ chưa có trở nên có), Trụ (tồn tại một thời gian), Hoại (bị hư hoại,
yếu dần, suy thoái), và Diệt (cuối cùng bị tiêu diệt, mất đi, không còn tồn tại
nữa). Chết chính là khâu cuối cùng của 4 giai đoạn hiện hữu trên cho mọi vật
sống.
Còn Thiên chúa giáo thì cho rằng
chết là hồn lìa khỏi xác, chờ sự phán xét của Thiên chúa và linh hồn sẽ đi vào
3 cõi: luyện ngục (nếu mang những tội nhẹ), hỏa ngục (mang tội trọng) và thiên
đàng (nếu có công đức trong khi sống). Trong ngày tận thế thì xác con người sẽ
sống lại gắn liền với linh hồn con người trong 3 cõi nói trên.
Điều gì xảy ra sau khi chết?
Không ai có kinh nghiệm về cái
chết nên cũng chẳng ai dám khẳng định về điều này, người ta chỉ có thể có những
kinh nghiệm về cận tử (Near death ) mà thôi, có thể tóm tắt những kinh nghiệm
lâm tử như sau: ý thức là đã chết, cảm thấy đã rời khỏi thân xác và từ bên trên
nhìn xuống thể xác của mình, đi vào đường hầm hun hút, thấy ánh sáng cuối đường
hầm, gặp lại những người thân yêu…..thấy lâng hạnh phúc….sau đó quay trở lại
thân xác và hồi tỉnh. Nhưng cũng chẳng có gì là đảm bảo những kinh nghiệm cận
tử này sẽ thật sự xảy ra khi con người chết, nó có thể do tình trạng thiếu oxy
não tạo ra những ảo giác vừa kể?
Tất cả các quan điểm thuộc loại
này đều phải tìm từ các tôn giáo.
Thiên chúa giáo tin rằng chết không
phải là hết mà chỉ là một chuyển tiếp để bước vào đời sống vĩnh cửu, kinh Tiền
tụng lễ cầu cho người chết đã diễn tả niềm tin này: “Lạy Chúa, đối với những
người tin kính Chúa, sự sống không bị hủy diệt nhưng được biến đổi, và khi thời
gian sống của họ trên trái đất này chấm dứt, họ có được một nơi cư ngụ vĩnh
viễn trên trời”, do vậy người Công giáo cho rằng chết là được gọi về nhà Cha.
Sách giáo lý Công giáo đã khẳng định rằng: "Chết là kết thúc cuộc lữ hành
trần thế, kết thúc thời gian Thiên Chúa gia ân và xót thương để mỗi người thực
hiện cuộc sống theo ý định của ngài, và sẽ không trở lại những kiếp sống khác
nơi trần gian này nữa. Con người sẽ được phục sinh vào ngày tận thế.
Theo thánh Phao Lô, mặc dù chết
là số phận đau khổ chung của loài người nhưng nó không nằm trong kế hoạch
nguyên thủy của Thiên Chúa, mà là kết quả của tội lỗi của Adam và Eva trong
vườn địa đàng, chính 2 người này đã để tội lỗi xâm nhập trần gian gây nên cái
chết. Và qua cái chết trên thập giá, Đức Giê Su Ki tô đã giải thoát con người
khỏi tội lỗi.
Phật Giáo quan niệm chết không
phải là chấm dứt, và đau khổ không chấm dứt sau khi chết, nhưng vẫn tiếp tục
cho đến khi nào giải được tất cả ác nghiệp. Luân hồi trả nghiệp là quan điểm không
những của Phật giáo mà còn là quan điểm của các tôn giáo Ấn Độ khác trước khi
đạo Phật ra đời (Ấn Độ, Bà La Môn giáo). Chết không phải là hết mà chỉ là sự
thay đổi cảnh giới từ người sang những cảnh giới khác (Thiên đàng, địa ngục, A
tu La, Người, Ngạ quỷ, súc sinh- gọi chung là Lục đạo)
Tại sao người ta sợ chết?
Cũng bắt nguồn từ các quan điểm
trên thì việc sợ chết do các nguyên nhân sau:
- Sợ thân xác đau đớn trước khi
chết
Các nhà khoa học đã tìm thấy
nguyên nhân làm cho não bị chết là do không được cung cấp đủ oxy dẫn đến một sự
đau đớn cho một con người sắp ra đi vĩnh viễn- bị mất cảm giác và dường như
không thể hít thở được. Hơi thở người đó sẽ trở nên nặng nhọc và xen giữa là
các khoảng dừng có vẻ rất đau đớn khổ sở.
Bardo của một người đang chết rất
đau đớn bởi vì tiến trình của cái chết liên hệ đến đau đớn và đau khổ. Mặc dù
tiến trình của sự chết nhiều khi rất nhanh chóng và chúng ta nghĩ người chết
không có cảm thấy gì, nhưng chắc chắn là luôn có sự đau đớn. Ngay cả khi người
chết trong khi còn hôn mê hay trong lúc bất tỉnh, tâm não băo giờ cũng kinh
nghiệm đau đớn tế vi trong một biến cố thường được gọi là sự ngắt quãng của
dòng sinh lực (Chokyi Nyima Rinpoche). Nhưng đây không phải là nguyên nhân
chính của cái gọi là sợ chết.
- Sợ mất đi sự hiện hữu (cái có),
để trở về cái không
Tôi đang có gia đình, bạn bè, tài
sản rồi bỗng dưng tôi mất hết đề chết và tôi không biết được chết sẽ ra sao?
phải chăng là trở về hư không cát bụi, ngay khi sống mà vẫn tưởng tượng ra chết
rồi mà cũng có thể nối lại liên lạc với người sống, như ca từ của cố nhạc sĩ
TCS.
“Người chết nối linh thiêng vào
đời….” (nối vòng tay lớn), chết vẫn còn hy vọng mang theo nhà cửa, xe cộ, tiền
bạc,…. (tập tục đốt vàng mã trong dân gian đã thể hiện điều này).
- Sợ cô độc và cô đơn, chết ra
nghĩa địa nằm một mình cô đơn vắng lặng, cái cô đơn luôn ám ảnh con người, con
người luôn sợ nó ngay cả khi lúc còn sống, vì thế mà công nghệ giải trí đua
nhau mọc lên nhằm khỏa lấp sự cô đơn của con người. Tâm thức của con người chỉ
ưa thích những cái đã biết và quen thuộc, còn những cái chưa biết thì thường là
nó sẽ thấy hoảng sợ, chết là một khái niệm rất xa lạ và không thể kinh nghiệm
nên người ta cảm thấy lo sợ khi đối diện với nó.
- Người ta chưa hoàn thành được
trách nhiệm với một ai đó trong cuộc sống thì cái sợ chết sẽ gia tăng hơn nữa,
người mẹ trẻ bị ung thư sợ chết sớm để con thơ bơ vơ trên cuộc đời không nơi
nương tựa……
- Con người bị ám ảnh bởi tôn
giáo, khái niệm địa ngục, hỏa ngục càng làm gia tăng sự sợ hãi của con người
trước cái chết, ai mà không có tội, chết thì phải xuống địa ngục thì sao? những
hình ảnh tra tấn linh hồn trong một8 tầng địa ngục, khái niệm hỏa ngục vĩnh
viễn không mấy thích thú cho con người khi cái chết gần đến.
Ý nghĩa của sự chết
Có sợ hay không thì cuối cùng con
người cũng phải chết, vậy thay vì sợ chết ta nên đi tìm ý nghĩa của nó.
Sự chết luôn gắn liền với con
người, nên cái chết đã mang một ý nghĩa nhân bản. Trước sự ra đi của người thân
yêu, con người ta trở nên sầu muộn và đau khổ, Triết gia Heidegger coi cái chết
là một hiện tượng mang tính cá nhân nhất, không ai chết 2 lần mà cũng chẳng ai
chết thay được cho ai mỗi người phải chết cho cái chết riêng tư của mình trong
sự cô quạnh, đìu hiu. Sự sống đã mang một giá trị đến nỗi con người ta thà chấp
nhận sống đau khổ còn hơn là chết, vẫn thích án chung thân hơn là tử hình,
Albert Camus cho rằng “sự sống là giá trị của mọi giá trị”, nếu không có sự
sống làm sao có tình yêu, có trí tuệ có tranh đấu, cho nên bằng mọi giá con
người níu kéo sự sống, bệnh sắp chết cũng ráng chữa với quan niệm còn nước còn
tát. Một hình ảnh của con người bằng mọi cách giữ lại tính mạng của những người
thân yêu không thể không làm xúc động lòng người
Dưới góc độ của tiến hóa tâm linh
thì sự chết tạo cơ hội cho con người ta tiến vào những cảnh giới tốt đẹp hơn (thiên
đàng, niết bàn….), nếu ta sống hoài không chết thì còn gì là ý nghĩa cuộc đời,
tất cả các giá trị đạo đức sẽ sụp đổ, còn ai sợ gì đâu mà không tranh giành,
bon chen, lấn lướt trên tinh thần mạnh được yếu thua, cá lớn nuốt cá bé…
Krishnamurti cho rằng ta phải để
quá khứ chết đi, tập trung sống trọn vẹn trong giây phút hiện tại, chỉ như vậy
mới cảm nhận được cái bao la khôn cùng của cảnh giới niết bàn nơi trần thế,
sống hôm nay là chết đi với những cái hôm qua, sống giây phút này là chết đi
với giây phút trước, sống và chết giao nhau trong từng giây phút. Hạnh phúc
thực sự sẽ xuất hiện khi con người biết chết đi với quá khứ.
Khi cảm nghiệm thường xuyên cái
chết của chính mình hay của những người thân quen sẽ giúp ý thức sâu sắc hơn về
tính vô thường của cuộc sống, nó có thể làm giảm bớt sự bám víu vật chất nơi
con người.
Thái độ của con người trước cái chết
Có rất nhiều thái độ trước cái
chết. Theo dòng Lịch sử Triết học, có một số triết gia duy vật cho rằng, chết
là hết, không có gì để nói hay suy tư gì nữa. Triết gia Hy Lạp Epicure nhìn cái
chết theo một chiều hướng rất lạnh lùng: "Khi chúng ta sống cái chết vắng
mặt, và khi chết là ta không còn sống nữa", vậy chả có gì phải lo lắng suy
nghĩ, thật đơn giản. Còn triết gia Socrates bình thản uống chén thuốc độc trong
lúc tranh luận về tính bất tử của linh hồn
Ông bà ta thì cho rằng, chết là
một cuộc hành trình trở về quê hương đích thực (sinh ký tử quy), không sử dụng
từ chết mà sử dụng từ qui tiên, qua đời, từ trần, tạ thế...., khoác một chiếc
áo đẹp cho những khái niệm chẳng đẹp gì cả, đây là tính chất tế nhị của dân ta
chăng? có nhiều cụ thản nhiên chờ giờ về với ông bà, thậm chí mua hòm để sẵn
trong nhà, rồi thỉnh thoảng vào nằm thử xem ra sao? từ đó có thể thấy, chết không
quan trọng mà sống ngay lành, trong sạch, hoàn tất trách nhiệm mới là vấn đề để
có thể an nghỉ nhắm mắt ngàn thu.
Lại có người có thái độ bất mãn
với cái chết, nhà thơ Du Tử Lê trước sự chứng kiến cái chết của những người
thân đã đặt ra những câu hỏi vô cùng thống khổ: "Chưa bao giờ tôi thấy
kiếp sống con người lại có thể vô nghĩa đến thế?"
Thái độ của người Ki Tô giáo thì
luôn dọn mình sạch sẽ trước phút ra đi, càng sạch càng tốt, vì sợ phải vào
luyện ngục hay hỏa ngục, đây cũng là một thái độ mang tính nhân bản, giúp cho
xã hội được tốt hơn, đẹp hơn, làm đẹp xã hội sẽ là phương tiện giúp cho người
Ki Tô giáo thẳng bước lên thiên cung đời đời hạnh phúc.
Còn Phật tử cũng thế, cố gắng tạo
nhiều công đức để sinh thiên, để đầu thai trong những cảnh giới tốt đẹp và
thuận lợi hơn. Đó cũng là mặt tích cực của việc sợ chết, suy niệm về cái chết
có thể giúp con người sống tốt hơn.
Kết luận
Bài viết không đề cập tới sự đúng
sai của các quan niệm về cái chết mà chỉ muốn hướng tới thái độ tích cực của
con người khi triết lý về nó. Qua suy nghĩ về cái chết con người sẽ nhận ra
giới hạn của kiếp người, tính bất định của sự sống, qua đó có thể sống tốt hơn,
làm lợi cho tha nhân nhiều hơn, và bình thản đón nhận cái chết, mặc dù chưa
biết nó sẽ đi về đâu, chỉ hy vọng là được lên thiên đàng, hay vào những cảnh
giới tốt đẹp hơn sau khi chết, bao nhiêu đó cũng quá đủ để giảm thiểu sự đau
khổ của kiếp người. Tuy nhiên, cần phải ý thức rằng hạnh phúc thiên đàng hay
niết bàn không phải là một thứ hạnh phúc được lập trình sẵn, trong đó con người
như là những robot, mà cần thiết phải hành động và dấn thân trong niềm thương yêu
con người thật sự, không nên coi con người như là một công cụ để đạp lên trên con
đường tiến tới niết bàn hay thiên đàng gì đó sau khi chết....
Hoangnguyen
Nguồn: sachxua.net
