Dù đang trôi lăn trong kiếp nhân
sinh phù du, giả tạm, dù đang đắm chìm giữa bể dục, sông mê, con người vẫn đôi
khi nhận ra sự bất toàn, bấp bênh của đời sống. Đã có biết bao thi nhân, nhạc
sĩ gởi gấm nỗi niềm ưu tư của kiếp người qua lời thơ, tiếng nhạc. Một trong
những nghệ sĩ đó là cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, người đã sáng tác hàng trăm bản
nhạc, với thân phận con người luôn là niềm khắc khoải được thể hiện trong hầu
hết các tác phẩm của ông. Nỗi bật và đậm nét nhất là trong ca khúc Một Cõi Đi
Về.
Có thể nói nội dung chính mà Một
Cõi Đi Về đề cập đến là khổ đế, hay nói đúng hơn, là Dukkha. Dukkha không chỉ
đơn thuần là khổ, Dukkha còn là vô thường, là bất toàn, giả tạm, là trống rổng,
và hơn thế nữa, là năm uẩn trói buộc (Theo Walpola Sri Rahula - Con đường thoát
khổ).
Ngay ở hai câu đầu tiên của Một
Cõi Đi Về, Trịnh Công Sơn đã cho ta thấy con người luôn lẩn quẩn trong sinh tử
luân hồi, khó lòng vượt thoát:
Bao nhiêu năm rồi còn mãi ra đi
Đi đâu loanh quanh cho đời mõi mệt
Bởi năm uẩn trói buộc nên chúng
ta mãi loanh quanh theo nghiệp duyên khổ lụy. Chúng ta đã đến rồi lại đi, đã
rời bỏ rồi lại tìm về. Cứ thế theo nhau từng vòng sanh tử. Mỗi vòng tròn là
sáng tối đổi thay, ngày đêm nối tiếp, nhật nguyệt xoay vần. Mỗi kiếp người là
trăm năm mõi mệt:
Trên hai vai ta đôi vầng nhật nguyệt
Rọi suốt trăm năm một cõi đi về
Chỉ bấy nhiêu thôi mà tới lui mãi
miết, chỉ một cõi sa bà thôi mà nỗi trôi bao kiếp luân hồi. Hiện đời, chúng ta
đang là những con người, nhưng có biết đâu, ở một tiền kiếp nào đó chúng ta đã
là cây, là cỏ:
Lời nào của cây, lời nào cỏ lạ
Một chiều ngồi say, một đời thật nhẹ ngày qua
Có một hôm nào người quên hết
thời gian, hồn bềnh bồng say giữa không gian tịch lặng, lắng nghe tiếng nói
cuộc đời từ quá khứ xa xôi. Người sẽ thấy đời mình qua rất vội, từng ngày qua,
mãi trôi xa theo cơn gió vô tình. Lý vô thường luôn hiển bày ngay giữa kiếp
nhân sinh:
Vừa tàn mùa xuân rồi tàn mùa hạ
Một ngày đầu thu nghe chân ngựa về chốn xa
Tuổi trẻ như mùa xuân, rồi cũng
sẽ tàn phai cho mùa hạ đến. Thời gian trưởng thành nào được bao lâu, hay sẽ vụt
qua theo mưa mau, nắng sớm? Rồi hạ cũng trôi nhanh, cơn gió mùa thu vội đến,
như đời người thoáng chốc qua đi, để một ngày đầu thu, chỉ còn tiếng vó ngựa mơ
hồ tiễn đưa người về nơi xa, xa lắm.
Ôi, đời người sao thật ngắn ngủi,
bốn mùa trời đất chưa qua mà nẽo tử sinh đã vội khép thành vòng.
Ngoài nỗi khổ của sinh tử luân
hồi, của đời người giả tạm, Trịnh Công Sơn như cũng đã thấm thía nỗi khổ của
kiếp nhân sinh từng ngày nếm trải:
Mây che trên đầu và nắng trên vai
Con người và mọi vật trong trời
đất đều có mối tương quan duyên hợp, vừa nương tựa, vừa chống trái lẫn nhau.
Áng mây bay qua đời vừa là bóng râm hạnh phúc, bóng mát bình yên, nhưng cũng
chính là sự ngăn che, đè nặng. Cái nắng trên vai làm rạng rỡ đất trời, sáng
tươi đời sống lại là điều phảì gánh chịu, vương mang. Niềm vui thường đến với
nỗi buồn. Hạnh phúc đan xen cùng đau khổ. Có thật là Trịnh Công Sơn đang nói
đến mây trời, nắng gió của thiên nhiên, hay ông đang đề cập đến những mối quan
hệ yêu thương, và ràng buộc; thân thiết, với cưu mang; gần gũi, cùng trách
nhiệm giữa cha con, vợ chồng, anh em, bè bạn, những tình cảm thân, sơ của một
kiếp người?
Những quan hệ buộc ràng giữa
người và người, giữa con người và sự vật đều chịu ảnh hưởng bởi sự chi phối của
những cộng nghiệp và biệt nghiệp:
Đôi chân ta đi sông còn ở lại
Người cứ đi theo nghiệp lực của
người, sông vẫn nơi đây rì rào con sóng, đợi một ngày hóa bãi bễ, nương dâu!
Dẫu biết con người cùng mọi loài,
mọi vật trong trời đất đều do tứ đại hợp thành, nhưng con người vẫn là sinh vật
kỳ lạ, đặc bìệt so với mọi giống hữu tình ở cõi trần gian:
Con tim yêu thương vô tình chợt gọi
Lại thấy trong ta hiện bóng con người
Khi con tim yêu thương chợt lên
tiếng gọi là lúc ta nhận ra mình là một con người. Chỉ có sự yêu thương mới làm
con người khác với muôn loài, mọi vật. Chính sự yêu thương đó, bản- chất- người
đó vừa giúp con người thăng hoa vừa đưa người về đọa lạc. Yêu thương trong bao
dung, xả bỏ, là thuyền từ bi đưa bồ tát nhân qua miền tỉnh thức. Yêu thương với
vị kỷ, chiếm hữu, là dây ái dục trói kẻ phàm trần trong chốn nhân gian.
Bởi không thể chặt đứt, đoạn
tuyệt được với Ái, một mắt xích quan trọng trong chuỗi mắt xích thập nhị nhân
duyên nên con người mãi tới lui sa bà trong nhiều đời, lắm kiếp. Mỗi một kiếp
qua đi đã để lại nơi ta những dấu ấn không thể phai mờ, khó lòng bôi xóa. Dấu
ấn đó như những vết xước trên mặt chiếc gương soi, bị che lấp đi bởi sự lãng
quên của vô minh, tăm tối, như đang bị phủ mờ bởi lớp bụi thời gian.
Rất tình cờ một hôm trên phố
vắng, có cơn mưa qua đời, cuốn trôi đi một mãnh bụi trần, gợi nhớ về tiền kiếp
nào xa:
Nghe mưa nơi nầy lại nhớ mưa xa
Mưa bay trong ta bay từng hạt nhỏ
Cơn mưa đẫm ướt dục lạc, của
những niềm vui, nỗi buồn, của những nếm trải đau thương, của những nhục vinh
được, mất. Cơn mưa quá đỗi thân quen, như đã đến, đi nhiều lần, như đã tới, lui
lắm bận. Trong buốt đau của cơn mưa nghiệp báo, người nhận ra sự trống rỗng của
cuộc đời. Người chỉ mong tìm về một nơi nương náu, một chốn bình yên. Ôi đường
trần sao xa lạ quá, ta đi mãi, tìm hoài mà không biết quê nhà đang ở chốn nao!
Trăm năm vô biên chưa từng hội ngộ
Chẳng biết nơi nao là chốn quê nhà
Không tìm thấy chốn thân quen,
nên con người vẫn mãi đi tìm trong muộn phiền, mõi mệt. Bản chất vô thường của
đời sống lại được tác giả đề cập đến một lần nữa:
Đường chạy vòng quanh một vòng tiều tụy
Một bờ cỏ non một bờ mộng mị ngày xưa
Những hy vọng xanh non cỏ mượt
ngày mới lớn đã sớm trôi đi, như giấc mơ nào xa xưa lắm, và mỗi ngày, khi bóng
tà dương khuất nẽo, là một lần con người nhận được hồi chuông báo tử cho mạng
sống của mình:
Từng lời tà dương là lời mộ địa
Người nhạc sĩ tài hoa họ Trịnh
dường như đã thấu hiểu sự bất toàn, giả tạm của mạng sống con người như trong
Kinh Phạm Võng đã dạy:
Ngày nay đã qua,
Mạng sống giảm dần
Như cá cạn nước
Nào có vui chi
Hay xa hơn nữa, ngay khi dòng
nước đang còn là khe suối, đã biết một ngày rồi sẽ thành bể lớn, sông sâu:
Từng lời bể sông nghe ra từ độ suối khe
Câu hát này làm chúng ta nhớ tới
Nguyễn Du với cái nhìn tương tự về lý vô thường khi ông viết:
Trong sum họp đã có mầm ly biệt (Truyện Kiều)
Dù có đi đến đâu ở cõi sa bà này
thì con người vẫn không tránh khỏi nỗi khổ đau mà mình đang nếm trãi, chịu
đựng. Đó là sự đối mặt với những khắc nghiệt của tình đời vốn lắm đua chen, tỵ
hiềm, vốn nhiều giựt giành nhỏ nhặt:
Trong khi ta về lại nhớ ta đi
Đi lên non cao đi về biển rộng
Đôi tay nhân gian chưa từng độ lượng
Ngọn gió hoang vu thổi buốt xuân thì
Cay đắng đã từng, gian truân đã
lắm, con người thật sự thấm thía nỗi cô đơn khắc khoải, nỗi trống vắng lạnh
lùng của một kẻ tha hương muốn tìm về chốn bình yên, cõi an lạc mà trong lắng
sâu tâm thức con người luôn mong có được.
Một cõi đi về trong tác phẩm của
Trịnh Công Sơn là Sa Bà khổ lụy, là cõi trần gian mà con người đã đến rồi đi,
đã rời bỏ rồi lại tìm về, cứ thế kết từng vòng sinh tử trong nghiệp báo luân
hồi. Nhưng dù không được đề cập tới, ta vẫn thấy thấp thoáng đâu đó còn có một
cõi khác. Một cõi mà con người luôn mong tìm đến, một chốn để đi về, là nơi
không có buồn đau, không còn khổ lụy, là quê hương Cực Lạc, nơi đức Di Đà từ
phụ đang ngày đêm mong đợi, mở lòng tiếp dẫn chúng sinh. Bởi có Sa Bà nên còn
Cực Lạc. Bởi khao khát sanh ra, ước ao tồn tại nên phải chấp nhận chết đi,
vương mang chuyển đổi. Một khi nào ta thật tâm dừng lại, thôi không khao khát,
hết những ước ao, không ra đi cũng sẽ chẵng quay về. Cõi thường hằng, nhất như
đó chính là bản lai diện mục. Hãy quay về an trú ở tự tâm.
