Đứa bé chạy chơi trên vỉa hè với
chiếc bong bóng màu xanh. Dưới lòng đường xe cộ vẫn tấp nập qua lại. Tôi ngồi
uống cà phê trên vỉa hè và ngắm nhìn đứa bé hồn nhiên cầm sợi chỉ chạy tung
tăng kéo theo chiếc bong bóng, với niềm vui thanh thản. Một lúc dường như đã
chán, chú bé vất chiếc bong bóng xuống vỉa hè. Một cơn gió thổi đến cuốn chiếc
bong bóng bay xuống lòng đường. Nhiều chiếc xe vụt đến, tôi ngỡ nó sẽ bị vỡ
tung ra. Thế mà không. Những bánh xe va chạm không hề làm vỡ chiếc bong bóng,
mà chỉ làm nó tung lên hoặc bay qua lại, theo theo chiều tác động của các lực.
Đột nhiên một cơn mưa trút xuống
ào ạt. Xe cộ trên đường tấp vào hai bên hàng hiên để trú mưa. Chiếc bong bóng
bị những đợt mưa cuốn dạt vào vệ đường. Nó hồn nhiên nằm đó dưới cơn mưa. Và
cơn mưa chiều đã gội sạch lớp cát bụi trên người nó. Mưa càng lúc càng lớn,
lòng đường bắt đầu ngập nước, và chiếc bong bóng bị cuốn trôi theo nước đen
ngòm.
Hình ảnh của chiếc bong bóng
trong mưa trông thật là bình dị và tầm thường, quá đỗi tầm thường, nhưng sao
lại giống như một đóa hoa sen trong bùn đến vậy? Làm thế nào chúng ta có thể
sống được giữa đời với một cái tâm bong bóng? Làm sao giữ được tâm thanh thản
như chiếc bong bóng bị đánh dạt giữa dòng xe cộ và dưới cơn mưa? Xe cộ cứ việc
va đập vào nó. Va đập mạnh thì nó bay xa, nhẹ thì bay gần. Cứ lăn lóc nhẹ nhàng
giữa dòng xe cộ xô bồ tấp nập. Gió cuốn thì bay theo gió, mưa dập thì trôi vào
vệ đường, nước dâng thì trôi theo dòng nước. Như một người sống giữa đời với
cái tâm nhẫn thuận tuyệt đối.
Triết học hiện sinh phương Tây
một thời hay nhắc đến câu nói chua chát của Sartre trong tác phẩm Huis Clos:
“Địa ngục, đó chính là tha nhân” (L’enfer, c’est les autres), vì quan niệm rằng
sự tự do của người khác luôn luôn xung đột với sự tự do của ta và ngược lại, vì
người khác muốn xem chúng ta như một đồ vật, luôn luôn muốn biến ta thành hư
không trống rỗng, muốn “néantiser” chúng ta và giảm trừ chúng ta thành một nhân
vật nào đó trên sân khấu cuộc đời. Bởi thế, nền triết học đó cho rằng sự cảm
thông giữa con người luôn dẫn đến thất bại. Thỉnh thoảng trong những cơn phiền
não buồn bực khi gặp phải những điều bất như ý trong đời — mà trong đời thì hết
chín phần mười là những điều bất như ý, ta thấy câu đó thấy quả thật sâu sắc và
thấm thía, không phải theo nghĩa triết học, mà theo nghĩa của những cảm xúc đời
thường.
Khi cuộc sống mất đi sự hòa điệu
và sự cảm thông thì những người chung quanh lắm lúc quả là địa ngục đối với ta.
Hạnh phúc của người khác có thể làm ta ghen tỵ. Tai họa của người khác đôi khi
lại làm ta thấy hả hê, dù bề ngoài ai cũng làm ra vẻ xót thương bằng bộ mặt đưa
đám. Đôi khi ta thấy không sao chịu đựng nỗi những người chung quanh. Sự thông
minh của họ làm ta khó chịu. Sự khờ khạo của họ làm ta nổi đóa. Khi tâm không
còn thanh thản để quán sát sự vật đúng như thực, thì từ cái nhìn, cách đi đứng
cho đến bộ quần áo của người khác đều có thể làm ta bực bội. Nếu có đủ quyền
lực, hẳn ta chỉ muốn tống khứ cái “lũ người” ấy đi đâu cho khuất mắt!
Mỗi người đều co ro vào tháp ngà
để sống như một ốc đảo cô đơn. Nhịp sống hối hả xô bồ cứ xô ta đi về phía
trước, mà không có thời gian để thử nhìn lại và lắng nghe tiếng nói chung
quanh. Con người đôi khi cảm thấy lạc loài vì cứ bị cuộc đời và cứ để cuộc đời
đẩy đi xa mãi. Từ thuở hoa niên, chúng ta đã đáp xuống thuyền để trôi theo cơn
lũ của cuộc sống. Trôi đi. Trôi đi mãi. Như một tảng đá cứ lăn, lăn mãi và
không có thời gian dừng lại để cho kỷ niệm và sự cảm thông kịp bám vào đó một
đám rêu xanh. Ta không còn thời gian để sống nữa, ta chỉ hối hả chạy theo nhịp
điệu điên rồ nào đó mà không một phút giây dừng chân tự hỏi “Đâu là chân tướng
của cuộc đời? ”
Thiên Sơn mộc trong Nam hoa kinh
của Trang Tử chép: “Thuyền lớn vượt sông, có con đò nhỏ không người trôi đến
chạm vào, thì dù là người có bụng hẹp hòi cũng không giận. Nhưng nếu trên đò có
người, tất thuyền lớn sẽ hô hoán lên. Nếu gọi một hai lần mà không nghe ắt sẽ
gọi lần thứ ba, rồi buông lời thóa mạ theo ngay. Lúc trước không giận mà bây
giờ giận, vì lúc trước là chiếc đò không (hư) mà bây giờ là đò có người (thực).
Người ta nếu biết làm mình trở thành chiếc đò không để trôi giữa đời, thì ai mà
hại được? (Nhân năng hư kỷ dĩ du thế, kỳ thục năng hại chi? )”
Con thuyền không của Trang Chu là hình ảnh của người sống với cái tâm bong bóng. Ta
sống với cái tâm như chiếc bong bóng kia thì có ai giận được? Nếu ta có thể giữ
lòng “hư kỷ” đến trình hạn sống “không ta”, như “con đò không” trôi giữa dòng
đời thì sẽ khiến người khác không thấy có nhân tướng, không có chúng sanh
tướng. Mà một khi đã không có nhân tướng, không có chúng sanh tướng thì lấy đâu
ra ngã tướng và thọ giả tướng? Và khi người ta không còn thấy có nhân tướng,
chúng sinh tướng tức là không còn thấy cái “địa ngục của tha nhân”, thì cuộc
sống sẽ mở đầu cho sự cảm thông.
Sống được giữa đời với cái tâm
bong bóng có lẽ là điểm mà kinh Phật dạy là tùy thuận nhẫn, chứng quả sơ địa để
bắt đầu bước vào con đường tu tập của Bồ Tát đạo.
Thiền tông kể một giai thoại về
thiền sư Triệu Châu. Thành Triệu Châu có cây cầu bằng đá do Lý Ưng kiến tạo. Có
một vị tăng đến hỏi Triệu Châu:
- Từ lâu nghe danh cầu đá Triệu
Châu, mà đến đây chỉ thấy cây cầu khỉ.
Triệu Châu đáp:
- Xà-lê chỉ thấy cầu khỉ mà chẳng
thấy cầu đá Triệu Châu.
- Thế nào là cầu đá?
- Đưa lừa qua, đưa ngựa qua (Độ
lư, độ mã).
Chỉ bốn chữ đơn giản mà dường như
hàm chứa được công phu đạo hạnh thâm hậu của vị thiền sư lỗi lạc thời mạt
Đường. Nhìn chiếc bong bóng trong cơn mưa, thốt nhiên tôi lại nghĩ đến câu
chuyện thú vị đó. Chiếc cầu đó như cái tâm bong bóng. Tâm như cái cầu, cứ yên
lặng nhẫn thuận cưu mang mọi gánh nặng của thế gian. Ngựa qua thì đưa ngựa, lừa
qua thì đưa lừa. Mặc cho mọi gót chân chà đạp, mặc bao thứ nhơ nhớp phải mang
lấy trên mình, cây cầu cứ điềm nhiên lặng lẽ nhìn dòng nước cuốn trôi theo năm
tháng, như kẻ đạt ngộ quán sát dòng đời trôi chảy vô thường bằng cái tâm tịch
nhiên bất động. Bạn gọi đó là cây cầu khỉ thì đó là cây cầu khỉ, gọi đó là cây
cầu đá thì đó là cây cầu đá. Bạn có thể gọi nó bằng trăm ngàn cái tên khác,
nhưng nó chính là cây cầu Triệu Châu với cái tâm bong bóng.
Cơn mưa ngớt dần, chiếc bong bóng
không còn nơi vệ đường nữa. Có lẽ nó đã trôi vào một cống rãnh nào đó, hoặc bị
nổ tung khi chạm vào một cây đinh nhọn trên dòng chảy. Xem như đã có một chu kỳ
sống trôi qua, thật nhẹ nhàng và thanh thản, giữa cơn mưa và dòng nước bẩn.
Cám ơn cơn mưa chiều và chiếc
bong bóng màu xanh….
Huỳnh Ngọc Chiến
