Nói đến thân phận con người và ý
nghĩa cuộc đời là nói đến điều gì đó vừa cụ thể gần gũi nhưng lại vừa bao la
vượt quá tầm hiểu biết của con người. Thân phận con người là điều mà chúng ta
sống, chúng ta đảm nhận từng ngày. Cuộc đời có nghĩa hay vô nghĩa cũng là điều
mà chúng ta sống và cảm nhận rất rõ ràng mỗi ngày. Thế mà xoay quanh thân phận
con người và ý nghĩa cuộc đời luôn có những câu hỏi làm cho người ta trăn trở
và day dứt khôn nguôi.
Quả thế, trong hành trình cuộc
đời, thế nào cũng có lúc người ta phải dừng lại và tự đặt cho mình những câu
hỏi như: Tôi là ai giữa cuộc đời này? Tôi từ đâu đến và sẽ đi về đâu? Đâu là
giá trị của thân phận con người? Đâu là ý nghĩa của cuộc đời? Sống để làm gì?..
Chưa trả lời được cho câu hỏi về
sự sống, người ta đã phải đối diện với một vấn nạn khác còn oan nghiệt hơn. Đó
là cái chết. Mỗi khi bị đặt đối diện với cái chết của người khác, người ta
không khỏi tưởng nghĩ đến cái chết của mình. Đôi lúc cái ranh giới giữa sống và
chết bỗng trở nên mong manh quá đỗi. Có những người gần gũi với chúng ta, mới
ngày hôm qua hãy còn là một con người sống động và đầy năng lực, hôm nay đã là
một cái xác lạnh ngắt vô hồn trong huyệt mộ…
Nếu chết có nghĩa là hết, cái
chết trở thành nỗi ám ảnh khủng khiếp cho cuộc sống của một con người. Thế nên
có người quan niệm rằng con người được sinh ra là để hướng về cái chết. Bước
qua mỗi ngày sống, người ta tiến gần đến với cái chết của mình hơn. (M.
Heidegger). Cái chết khiến người ta nhìn về hành trình cuộc đời và thân phận
con người hết sức bi quan và tiêu cực. Có người khi chứng kiến những điều tồi
tệ trong hành trình ngắn ngủi của cuộc đời làm người, đã không ngại tuyên bố
rằng con người chỉ là một dòng sông nhơ bẩn với đầy những tham vọng, bạo tàn và
bất chính (F. Nietzsche). Người khác thì lại cho rằng con người chỉ thuần là
vật chất, chết là hết chuyện (K. Marx). Nhiều người khác nữa lại có cái nhìn về
con người thê thảm đến độ, với họ, giác ngộ và thức tỉnh về thân phận con người
không gì khác hơn là nhìn ra những vô lý đến cùng cực trong thân phận làm người
(A. Camus). Đó là lúc con người bị đau khổ choáng ngợp và thấy ghê tởm cả cuộc
sống. Đó cũng là lúc họ phải đối diện với cái chết trống trơn vô nghĩa.
Với tất cả những suy nghĩ ấy,
người ta cố vùng vẫy để tự ban cho cuộc đời mình một ý nghĩa, để khoác cho mình
ánh vinh quang của những anh hùng, những siêu nhân. Cũng không ít người đi tìm
kiến tạo cuộc đời mình trong tiền tài, danh vọng, địa vị xã hội, khoái lạc xác
thịt… Để rồi đến một lúc nào đó, họ ngỡ ngàng nhận ra rằng tất cả những điều ấy
chỉ là những thứ bên ngoài mà mình đã cố công để tô điểm cho mình. Còn chính
mình thì vẫn cứ là một vấn nạn càng lúc càng bí ẩn.
Thưa các bạn, nếu con người chúng
ta không thể tự ban cho mình một cuộc đời, làm sao chúng ta có thể ban cho cuộc
đời ấy một ý nghĩa đích thực? Mọi lý thuyết, mọi quan niệm nhân tạo gắn vào
cuộc đời của con người dường như đều gượng gạo và gò ép. Thân phận con người và
ý nghĩa của cuộc đời là điều người ta phải sống, phải chiêm niệm và khám phá
từng ngày, hơn là điều để người ta tranh luận bàn cãi hay chiến đấu để chiếm
đoạt.
Sống là một cuộc hành trình. Nhìn
cuộc sống theo hướng nào, người ta sẽ đẩy hành trình đời mình theo hướng ấy.
Nếu cuộc đời tôi chỉ là kết quả của một ngẫu nhiên vô tình nào đó, cùng lắm tôi
chỉ có thể sống giữa đời ở mức ngẫu nhiên và vô tình. Nếu cuộc đời là bể khổ
mênh mông và con người chỉ là một cánh bèo trôi bập bềnh trong bể khổ ấy, tôi
chẳng cần ham sống để xây dựng cuộc đời, nhưng chỉ lo tìm cho mình một lối ngõ
nào đó để vượt thoát mà thôi. Nếu cuộc đời là hư vô, tôi chỉ có thể giam mình
trong nỗi day dứt của một thân phận bi đát bị tất định theo một cái định luật
nghiệt ngã nào đó. Nếu cuộc đời tôi là một sự kết án và đày ải, không sớm thì
muộn tôi sẽ nổi loạn, phá đổ và hủy hoại chính cuộc đời mình.
Còn ngược lại, nếu cuộc đời tôi
là một quà tặng yêu thương, tôi giơ tay đón nhận với cả lòng biết ơn và sự quý
mến. Nếu cuộc đời tôi là một mầu nhiệm, tôi sẽ chiêm bái và cung kính đối cuộc
đời mình. Nếu cuộc đời tôi là một ân sủng có giá trị linh thánh, hành trình
sống của tôi từ lòng mẹ cho đến lòng đất sẽ phải được bảo vệ và trân trọng.
Chúng ta được dạy để thành thật
nhìn ra những yếu đuối và tạm bợ trong cuộc đời làm người: như một thoáng mây
bay chợt đến rồi chợt đi giữa cuộc đời, như bông hoa sớm nở chiều tàn, như
sương mai vừa hợp đã vội tan, như mong manh cát bụi sẽ trở về với cát bụi… Tất
cả những điều ấy đều gợi lên trong chúng ta nhiều suy tư và trăn trở. Tuy
nhiên, tất cả những suy tưởng về thân phận con người chỉ được coi là nghiêm túc
và sâu lắng khi đằng sau nó có lấp lánh chút tia sáng của niềm tin, của hy
vọng. Tuyệt vọng trong chính những suy nghĩ bi quan của mình là hướng đi tự
nhiên thường thấy. Nhìn ra những giá trị tích cực, tìm ra sự tươi tắn ngay
trong những đổ vỡ mất mát và yếu nhược, đó mới là cách sống khi đó, những trăn
trở về thân phận con người không bao giờ có thể giam hãm chúng ta trong cái
vòng xoay luẩn quẩn của bất mãn và tuyệt vọng.
