“Không một nơi nào trên thế giới
mà thần chết không thể tìm được chúng ta – dù chúng ta có xoay đầu mọi phía để
tránh né. Nếu có một cách nào để tránh được vố đánh của tử thần, thì tôi cũng
không tránh làm gì... Nhưng thật điên rồ nếu nghĩ rằng bạn có thể thành công...
Con người đến rồi đi, tung tăng
múa nhảy mà không hề đả động đến cái chết. Mọi sự đều êm xuôi tốt đẹp. Nhưng
khi cái chết xảy đến – cho chính họ, vợ con bè bạn họ – trong lúc bất ngờ không
chuẩn bị, thì ôi chao là họ đấm ngực khóc than, phẫn nộ, tuyệt vọng xiết bao!
Để khởi sự tước đoạt thế thượng
phong của thần chết, chúng ta hãy áp dụng một đường lối hoàn toàn ngược lại với
thế thường; ta hãy coi cái chết như pha không có gì lạ lùng cả, ta hãy thường
lui tới với nó, quen thuộc với nó; ta hãy để tâm thường xuyên nghĩ tới cái chết
hơn bất cứ cái gì khác... Ta không biết chừng nào thì cái chết chực sẵn để đón
ta: Vậy ta hãy chực sẵn để đón nó ở khắp mọi nơi. Tập chết chính là tập giải
thoát tự do. Một người biết cách làm thế nào để chết thì hết biết làm nô lệ.”
MONTAIGNE
Tại sao thật quá khó để tập chết,
tập giải thoát tự do? Tại sao ta lại sợ chết đến thế, và hoàn toàn tránh nhìn
thẳng vào nó? Tận tâm khảm, đôi lúc ta cũng biết rằng ra không thể mãi mãi
tránh đối mặt với nó. Milarepa nói rằng:
- Cái vật gọi là thây chết mà ta
chúa sợ này, hiện đang sống với ta ở đây.
Càng chậm trễ đối diện với cái
chết, ta càng xa lạ với nó, và nỗi sợ hãi bất an ám ảnh ta càng thêm lớn. Ta
càng cố chạy trốn nỗi sợ hãi ấy, thì nỗi sợ hãi càng thêm ác liệt.
Chết là một huyền bí lớn rộng,
nhưng có hai điều ta có thể nói về nó: Điều tuyệt đối chắc chắn là ta sẽ chết,
và ta không chắc khi nào hoặc bằng cách nào ta sẽ chết. Vậy, sự bảo đảm duy
nhất mà ta có được, đó là giờ chết bất định, và ta bám lấy nó làm cái cớ để
khỏi trực tiếp giáp mặt cái chết. Chúng ta như những đứa trẻ tự bịt mắt mình
trong trò chơi trốn bắt và tưởng không ai thấy được chúng.
Tại sao ta lại sống trong nỗi
kinh sợ cái chết đến thế? Bởi vì ước muốn theo bản năng của ta là được sống và
tiếp tục sống. Chết là một chấm dứt tàn bạo của mọi sự mà ta xem là quen thuộc.
Ta cảm thấy khi cái chết đến, ta sẽ rơi vào một cái gì hoàn toàn xa lạ, hoặc
trở thành một người nào hoàn toàn khác hẳn. Ta tưởng mình sẽ lạc lõng chơi vơi
giữa một khung cảnh lạ lùng kinh khủng. Ta tưởng nó sẽ như lúc ta thức dậy một
mình ở nơi xứ lạ, hoàn toàn xao xuyến lo âu vì không biết ngôn ngữ, không biết
đấy là đâu, không tiền, không có giấy thông hành, không bè bạn...
Có lẽ lý do sâu xa nhất tại sao
ta sợ chết, là vì ta không biết ta là ai. Ta tin tưởng vào một cái thể riêng
biệt, tách rời, độc nhất vô nhị; song nếu dám xét kỹ nó, ta sẽ thấy cá thể ấy
hoàn toàn tùy thuộc vào một tập hợp bất tận gần đủ thứ để phát sinh ra nó: Tên
họ ta, "tiểu sử" ta, vợ hay chồng, gia đình, tổ ấm, công việc, bè
bạn, phiếu nợ... Chính trên những chống đỡ mong manh tạm bợ ấy, ta đã nương tựa
để có được an ninh bảo đảm. Cho nên khi những thứ ấy đều bị tước khỏi ta, thì
ta còn có ý niệm gì về cái tôi thực sự là ai không?
Nếu không có những cây chống quen
thuộc của ta, thì ta bị đối diện với chính mình, một con người ta không quen
biết, một kẻ lạ gây rối luôn luôn sống chung với ta mà ta không bao giờ thực sự
muốn giáp mặt. Có phải đó là lý do ta cố lấp đầy mọi giờ phút bằng hoạt động
náo nhiệt, dù tầm thường đáng chán cách mấy cũng xong, miễn là khỏi phải bao
giờ bị bỏ lại một mình trong im lặng với kẻ lạ ấy.
Và phải chăng điều ấy chứng tỏ có
một cái gì thật bi đát trong lối sống của ta? Chúng ta sống dưới một lý lịch
được gán cho mình, trong một thế giới ảo hóa không có thực tính gì hơn Con Rùa
Giả trong truyện Cuộc phiêu lưu của Alice .
Bị mê hoặc bởi lòng ham thích xây dựng, chúng ta đã xây những ngôi nhà cuộc đời
mình ở trên cát. Thế giới này có vẻ chắc ăn một cách kỳ tuyệt cho đến lúc thần
chết giật sập ảo tưởng và đuổi ta ra khỏi chỗ nấp. Vậy cái gì sẽ xảy đến cho ta
nếu ta không có một cái mốc nào của thực tại sâu xa hơn, để bám víu?
Khi chết ta phải để lại tất cả
sau lưng mình, nhất là thân xác, cái thân xác ta đã nâng niu yêu quý biết bao,
đã nương tựa vào nó một cách mù quáng và cố gắng tối đa để làm cho nó sống.
Nhưng tâm ta cũng không khá gì hơn thân xác để làm điểm tựa: Thử nhìn vào tâm
bạn ít phút mà xem. Bạn sẽ thấy nó như một con rận luôn luôn nhảy qua nhảy lại.
Bạn sẽ thấy những ý tưởng khởi nên một cách vô lối, không mạch lạc gì cả. Bị
cuốn theo chiều gió bởi sự huyên náo trong mọi lúc, chúng ta chính là nạn nhân
của sự bốc đồng của tâm ta. Nếu đây là cái trạng thái duy nhất của tâm mà chúng
ta quen thuộc, thì sự nương tựa vào cái tâm ấy trong lúc chết quả là một canh
bạc quái gở.
