“Khi đưa ra các quyết định trong cuộc đời, chúng ta thường cho mình là người kiểm soát và sự lựa chọn của mình là sáng suốt, lý trí. Nhưng liệu có đúng như vậy?”
Đang làm dự án Khai phá bản thân với phương châm “Làm chủ bản thân – Thay đổi cuộc đời”, mình đã phải đặt một dấu hỏi to đùng khi đọc cái lời dẫn trên của cuốn Phi lý trí của tác giả Dan Ariely. Nhưng khi đọc hết từng chương và cả cuốn sách này, mình thật sự tâm đắc. Tâm đắc bởi tác giả đã chỉ ra và chứng minh cho người đọc thấy một điều tưởng như đơn giản nhưng luôn hiện hữu trong cuộc sống của chúng ta: chúng ta luôn và vẫn sẽ tiếp tục mắc những sai lầm ngớ ngẩn bởi cảm xúc bản thân và những thành kiến nội tại.
Thử để ý lại những việc đã làm, những điều đã nghĩ trong quá khứ chúng ta sẽ thấy rất rõ vấn đề trong đó. Ví dụ như ta luôn nghĩ “tiền nào của nấy” nhưng có thật sự cái gì giá cao hơn thì chất lượng sẽ luôn tốt hơn hay là do ta bị ám ảnh bởi điều đó? Ví dụ như ta luôn nghĩ với khả năng nhận thức đầy đủ và sáng suốt của mình thì trong tình huống nào mình cũng sẽ hành xử như thế, nhưng nhớ lại cái lần giận dữ gần đây nhất của bạn mà xem, có phải là là bạn đã có những lời nói, thái độ rất khác với những lúc bạn đang “bình thường”?
Ví dụ như bạn đang có nhiều anh chàng/cô nàng đang theo đuổi vậy vì sao bạn vẫn thấy khó khăn trong việc chọn lấy một anh/cô làm người yêu, hay trong hàng tá người đang yêu bạn vì sao bạn vẫn thấy khó khăn để chọn lấy một anh/cô để cưới? Ví dụ như bạn đi ăn ốc ở một quán vỉa hè, bạn sẽ nhận đến đồng tiền lẻ cuối cùng được thối nhưng khi đi ăn ở một khách sạn 4,5 sao, bạn sẵn sàng bỏ ít tiền tip cho người phục vụ (dù rằng số tiền tip đó có khi cũng gần tương đương với bữa ốc vỉa hè của bạn)? Vì sao là cafe có thể được pha từ cùng 1 gói cafe bột của Trung Nguyên nhưng uống ở Bệt hay Hàn Thuyên bạn thấy nó cũng chỉ là một thứ nước uống, nhưng khi nhâm nhi ở Trung Nguyên cafe thì bạn thấy đó là cả một sự thưởng thức? Vì sao cùng là khởi nghiệp mà có công ty thì xây dựng được một dàn nhân sự sống chết với dự án, có công ty thì sau khi hụt vốn thì nhân sự hụt hơi và bỏ đi luôn? v.v…Tất cả đều do sự tác động của phi lý trí!
Nhiều khi ta cứ nghĩ đơn giản và không cần để tâm, nhưng nó cũng tai hại lắm lắm. Những yếu tố phi lý trí này khiến ta không còn là ta trong hình dung, trong suy nghĩ mà ta luôn dành cho ta. Nếu quyết định cần đưa ra không quan trọng nhiều thì thông thường bạn chỉ cảm thấy bối rối giữa các lựa chọn (thức ăn, áo quần, việc chi tiêu,…). Nhưng nếu mức độ và hệ quả của việc quyết định là lớn hơn, mà không hiểu đúng về ảnh hưởng của phi lý trí để có cách phòng ngừa, chuẩn bị thì có khi bạn sẽ đánh mất nhiều thứ quan trọng cho bản thân (khi hưng phấn tình dục lên cao, khi bạn giận dữ, khi bạn đứng trước các quyết định lớn về đam mê, sự nghiệp, hôn nhân,…).
Trước khi đọc cuốn sách, mình từng muốn đọc xong ngay để phản biện về việc “dám” khẳng định con người không thể làm chủ bản thân mình trước các tình huống. Nhưng đọc xong rồi mới hiểu cái dụng ý của tác giả là chỉ ra những % không thể kiểm soát, những việc lý trí, nhận thức, đạo đức không thể can thiệp để giúp ta có cái nhìn khách quan và đúng đắn hơn về những yếu tố này. Sau đó là hình dung ta trong những hoàn cảnh mà những yếu tố phi lý trí có thể ảnh hưởng để có sự né tránh hoặc đối phó phù hợp nhằm giảm thiểu những hậu quả không mong muốn cũng như sống hợp lý và tốt đẹp hơn.
“Con người được tạo hóa ban tặng một quyền năng mạnh mẽ nhất, đó là lý trí. Con người luôn hành động theo lý trí, mất lý trí đồng nghĩa với việc chúng ta không còn là con người theo đúng nghĩa.” Nhưng “chúng ta đôi khi phi lý trí hơn chúng ta tưởng, thậm chí là thường xuyên phi lý trí và phi lý trí có hệ thống”. Hy vọng rằng, với cái nhìn sâu sắc hơn về nguồn gốc hành vi của bản thân, chúng ta sẽ sớm tìm ra được những phương án tốt hơn để cải thiện tính phù hợp, đúng đắn trong các quyết định của mình trong cuộc sống.
Cảm ơn một cuốn sách rất hay. Cảm ơn tác giả đã dày công nghiên cứu và biên soạn. Cảm ơn anh nguytai đã giới thiệu và cho em mượn cuốn sách này.
Chúc những điều tốt lành đến với mọi người!
Tải – download sách: Phi lý trí
