Trong thế giới phẳng ngày nay, việc tiếp cận với tri thức không còn quá khó khăn như trước đây nữa. Có nhiều con đường để đến với học thuật trong một xã hội kỹ thật số. Nhưng dù sao ta vẫn không thể phủ nhận tầm quan trọng của sách in trong việc truyền bá tri thức cho con người. Gần đây, nhiều người vững tâm kỳ vọng vào một nền học thuật mới mẻ, một sự làm chủ tri thức thực sự của người Việt trong một tương lai gần khi nhìn vào Tủ sách tinh hoa tri thức thế giới của Quỹ văn hóa Phan Châu Trinh và Nhà xuất bản Tri Thức. Nhưng không hẳn thế. Chúng ta, những người có ước vọng về một nền văn hóa đọc vững chắc cho dân tộc, sẽ không tránh khỏi xót xa khi nghe Gs Chu Hảo nói về tình trạng ế ẩm của Tủ sách tinh hoa trong cuộc tọa đàm thông báo về giải thưởng Phan Châu Trinh 2012: “Mỗi một cuốn sách, dù là rất có giá trị, cũng không thể bán được trên 2.000 cuốn, trên 84 triệu dân. Tôi nói như vậy chắc ai nghe cũng đau lòng. So sánh với những cuốn sách có thị hiếu văn hóa như nhiều người nói là không cao - chúng cũng bán được khoảng 10.000 đến 15.000 bản”.
Khát vọng của Tủ sách tinh hoa là Chấn hưng dân trí, và sự thật là chúng ta thấy rõ được điều đó qua các đầu sách mà tủ sách này lựa chọn để tổ chức dịch thuật và xuất bản, quảng bá. Nhưng với sự thật này thì liệu đến bao giờ dân trí mới được chấn hưng.
Chúng ta đã an lòng phần nào khi con cái mình bước tới nhà sách thay cho việc thức thâu đêm để chờ đợi rồi hôn lên những chiếc ghế của các thần tượng ca nhạc, thời trang, điện ảnh và khóc lóc, gào thét, cuồng loạn khi không chạm được vào tay thần tượng của mình. Nhưng không phải ai cũng biết con cái chúng ta sẽ lựa chọn những cuốn sách nào trong một rừng sách ngút trời đó. Có thể nói, nếu bước vào bất cứ một nhà sách nào thì lớp trẻ vẫn chiếm số lượng lớn những người ngồi vào dãy ghế ưu ái riêng cho người đọc. Đừng vội mừng khi nhìn thấy những ánh mắt hồn nhiên đó đang dán vào những con chữ mà hãy nhìn vào bìa cuốn sách trên tay họ. Trên tay những mầm xanh ấy là những cuốn tiểu diễm tình của văn học Trung Quốc, những câu chuyện ướt át bởi tình dục, những cuốn có nhan đề giật gân đánh vào tâm lý tò mò của giới trẻ mà vì lợi nhuận nên các nhà sách ồ ạt cho ra lò, không nghĩ đến sự vô bổ hoặc nguy hại của chúng.
Trong khi đó những cuốn như Tâm lý học đám đông của Gustave Le Bon, Chính thể đại diện của John Stuart Mill, Những huyền thoại của Roland Barthes, Vật lý và triết học của Werner Heisenberg, Sự hình thành tinh thần khoa học của Gaston Bachelard, Luận về biếu tặng của Marcel Mauss... vẫn nằm im lìm trên các giá sách, chìm trong sự cô đơn của cả một thế giới kiến thức khổng lồ, sâu rộng, và những lý giải học thuật nghiêm xác, bổ ích.
Tuổi trẻ sẽ đánh mất những gì khi quay lưng với tủ sách kinh điển này? Trước một thế giới đầy rẫy những đổ vỡ như hiện tại, một hiện thực trở nên bất định, một nền văn hóa phẳng toàn cầu rất khó tri nhận thì chính những cuốn sách kinh điển của Tủ sách tinh hoa sẽ giúp ta định hướng được tương lai. Ta sẽ tìm thấy căn nguyên của sự tụt hậu trong mỗi con người. Giá trị của học thuật sẽ nâng đỡ ta bay lên khỏi lối tư duy tiểu nông nhỏ hẹp. Ta sẽ thấy mình đến từ đâu, đang ở đâu và sẽ phải đối mặt với những vấn nạn gì trong cuộc sống hiện nay. Trong đó, chúng ta sẽ thấy mình vô cùng nhỏ bé và chậm chạp khủng khiếp so với thế giới trong việc nắm bắt tri thức khách quan, thế giới tâm hồn, giúp ta bớt đi sự cuồng tưởng, thói ngạo nghễ anh hùng rơm và xác định được mình sẽ làm được gì và những gì sẽ vĩnh viễn nằm ngoài chúng ta. Ở đó, ta thấy được sự tương thông giữa nghệ thuật và khoa học, giữa xã hội và tự nhiên để từ đó giúp cho tuổi trẻ nhìn ra được căn nguyên nào khiến mình luôn thiếu vắng những cấp độ sáng tạo thực sự dựa trên một nền khoa học, mỹ học rắn chắc trong mọi lĩnh vực của cuộc sống.
Ngay cả chúng ta nhiều khi cũng thờ ơ với sự nhiệt tâm của những người mang khát vọng chấn hưng dân trí. Ngoái nhìn phương Tây, khoa học và nghệ thuật của họ luôn có những bước đột khởi bởi một phần dựa trên những căn nền vững chắc dưới sự tài trợ của những nhà kinh tế lớn. Vậy, thử hỏi những Mạnh Thường Quân của chúng ta bây giờ đang làm gì? Phải chăng phần lớn họ đang mải mê với những cuộc chơi khác mà ở đó sách vở không thể dự phần. Buồn hơn nữa là gần đây, tôi có lần lượt giới thiệu Tủ sách tinh hoa trên một tạp chí văn nghệ. Nhiều người, đặc biệt là giới văn nghệ sỹ đến tìm gặp tôi, bảo rằng không nên giới thiệu quá nhiều những cuốn sách xa lạ và khô khan như thế…
Không ai được phép xem thường trí thông minh của giới trẻ hiện nay, nhưng họ cần được định hướng của những người đi trước. Một ai đó đã từng nói rằng kinh nghiệm thực ra chỉ là tên gọi của những sai lầm. Phải giúp tuổi trẻ nhìn thấy sai lầm của chúng ta. Tủ sách tinh hoa không phải cuốn nào cũng khó đọc đối với giới trẻ, mà vấn đề là sự tiếp cận và đưa ra một phương pháp, một tâm thế đọc có hiệu quả để tri thức không còn cô đơn, để tri thức được vỗ những đôi cánh mạnh mẽ của nó trong sứ mệnh chấn hưng dân trí của cả một dân tộc.
