“Cả nước ngủ mê, tiếng thở như sấm, mà bác đứng ngoài muôn dặm, kêu gào hò hét, có được công hiệu là bao nhiêu, tất phải có người ở trong gõ trán xách tai người ta mà đánh thức dậy, thì họa chăng lòng người mới không đến nổi chết hết. Nay tôi về trong nước đóng vai Mã Chí Nê (Giuseppe Mazzini). Còn Bác ở ngoài làm Gia Lý Ba Đích (Giuseppe Garibaldi), chia ra làm hai đường mà đều đi tới, chúng ta lấy cái chết thề cùng nhau cho có thủy có chung”.(Giuseppe Mazzini-Giuseppe Garibaldi, hai nhân vật lãnh đạo trong cuộc thống nhất nước Ý Risorgimento 1871)
“Xét lịch sử xưa, dân nào khôn ngoan biết lo tự cường tự lập, mua lấy sự ích lợi chung của mình thì càng ngày càng bước tới con đường vui vẻ. Còn dân thì ngu dại, cứ ngồi yên mà nhờ trời, mà mong đợi trông cậy ở vua ở quan, giao phó tất cả quyền lợi của mình vào trong tay một người, hay một chính phủ muốn làm sao thì làm, mà mình không hành động, không bàn luận, không kiểm xét, thì dân ấy phải khốn khổ mọi đường. Anh chị em đồng bào ta đã hiểu thấu các lẽ, thì phải mau mau góp sức lo toan việc nước mới mong có ngày cất đầu lên nổi.” (Phan Chu Trinh-1920)
“Nếu một khi quần chúng nhân dân không còn lưu tâm đến công việc chính trị xã hội, thì các Ông và Tôi, và Quốc Hội, Lập Pháp, Chánh Án, Thống Đốc, tất cả sẽ trở thành những con Chó Sói. Điều này dường như là luật tự nhiên thuộc bản chất tổng quát của chúng ta, cho dù có vài ngoại lệ cá nhân.” Tổng thống Mỹ Thomas Jefferson nói với dân biểu Edward Carrington.(If once [the people] become inattentive to the public affairs, you and I, and Congress and Assemblies, Judges and Governors, shall all become wolves. It seems to be the law of our general nature, in spite of individual exceptions.”: Thomas Jefferson to Edward Carrington, 1787)
Bi kịch của tư duy Việt Nam
-Bán khai là do tầm nhận thức thấp, kém cỏi chưa vượt đến mức độ căn bản của nhân bản;
-Băng hoại là do quan niệm bất chính gian manh lừa đảo..
-Nỗi băn khoăn và buồn phiền của chúng ta là dù đã đi vào thế kỷ tứ 21, chúng ta vẫn phải lặp đi lặp lại nhiều lần những ý niệm giá trị căn bản về con người, về xã hội và chính trị với đồng bào của mình, những ý niệm đã trở thành bình thường đơn giản trong những xã hội dân chủ tiến bộ hơn trăm năm nay.
-Chúng ta cũng vẫn phải lặp lại những ý niệm căn bản về con người, về con đường truy tìm tự do hạnh phúc cho Con Người của Khổng Tử, Mạnh Tử, Thomas Paine, Jefferson, Phan Chu Trinh v.v.. tất cả cách đây đã lâu lắm rồi. Nhưng hôm nay, người Việt cẫn cứ chưa hiểu, chưa tiếp nhận vào làm giá trị nền tảng để hành xử, dù hàng ngày, trên đài báo, từ văn phòng công sở cho đến cá nhân, tất cả vẫn nói bằng sáo ngữ, rỗng tuếch như những con vẹt.
– Xã hội, cộng đồng và con người Việt Nam (trong và ngoài) giống như những kẻ mê ngủ, ngủ vùi, rồi khi bị náo nhiệt của chung quanh đánh thức, họ loạng choạng bước ra đường ngỡ ngàng với những sự kiện đổi thay, hoảng hốt với những giá trị “mới”, nhìn sự vật, sự việc “mới”, tần ngần bán tín bán nghi những ý niệm “mới” quá khác lạ với lúc mình đi ngủ- mà thật ra đã trở thành việc hôm qua của mọi người chung quanh.
Nhưng thay vì can đảm thành tín với lương năng, ước muốn cầu tiến tiếp nhận để có nhận thức cao hơn, hăng hái hòa nhập dòng đời hiện tại, thì người Việt Nam vẫn ngái ngủ sợ sệt chối bỏ thực tại trước mắt như kẻ bán khai trên núi, trong rừng bước xuống xã hội tiến bộ, điệu bộ hung hăng nhưng co rút mặc cảm; chính từ nỗ lực hung hăng chối bỏ thực tại biến đổi chỉ để bảo vệ cái “ giá trị hôm qua” vẫn còn mơ màng trong giấc mộng, chưa dứt bỏ được, đã khiến nó trở thành tính dị ứng với hiện tại và mất khả năng tiếp nhận và dự phóng khai phá tương lai, một đặc tính, phẩm tính cần thiết của văn minh tiến bộ- Khi dị ứng trở thành tuyệt vọng chống trả, vô vọng lưu giữ, tinh thần và nếp tư duy trở thành tính ngoan cố của gian manh trí trá và biến dạng thành nếp tư duy băng hoại.
Sự kiện hôm nay, sau hơn 30 năm, đám Ngụy kiều chống cộng vẫn chưa đủ nghị lực để lương thiện nhìn lại chính mình, để nhìn ra tính ngụy trá của cả chế độ lẫn nhân cách hành xử của nhóm họ; vẫn tiếp tục gian manh vô liêm sỉ tuyên truyền hư cấu lá cờ giẻ rách ba que là chính thống linh thiêng v.v Họ bất chấp bằng chứng lý lẽ, vẫn cứ tuyên truyền len lỏi và càn bậy gieo vào đầu người Việt, thế hệ nối tiếp, dân trí vốn còn thấp, những hư cấu cờ quạt, hư cấu lãnh tụ, hư cấu về quá khứ. Họ lợi dụng dân trí thấp của người Việt trong ngoài, theo đúng chủ trương đường lối tuyên truyền mà Đức Quốc Xã, Cộng Sản đã và đang tiến hành, đó là mưa dầm thấm đất, dù hư cấu sai lầm nhưng cứ nói, cứ len lỏi tuyên truyền thì người ta sẽ coi như sự thật... Họ vẫn nỗ lực bênh vực vá víu chế độ chính trị mà họ từng sống từng phục vụ, tâng bốc đánh bóng, gỡ tội cho các nhân vật độc tài chính trị của phe họ.
Sự man trá vô liêm sỉ này đều đang được cả hai phe, phe phỉ CSVN đang cầm quyền, cùng những kẻ “ly khai Cộng Sản” tự phong “nhà dân chủ”, và phe Ngụy chống cộng thi hành và hành xử như nhau.(VÀ ĐANG được che đậy trong cái gọi là “chủ trương hòa hợp hòa giải”, một thủ đoạn xí xóa tội ác cho Hồ cho Diệm, cho các chế độ chính trị bất nhân, và nhất là dã tâm tuân phục hóa, đồng hóa người dân, đồng hóa đất nước vào với đảng phái, chế độ chính trị.)
Muốn nói gì thì nói, đám ngụy tín vô liêm sỉ này vẫn cứ tìm đủ mọi cách để bênh vực nhân vật chính trị, chế độ chính trị của phe mình.. Vô liêm sỉ trơ trẽn đến cực độ như Lữ Phương, nói qua nói lại để rồi kết luận Hồ Chí Minh là “Anh Hùng Dân Tộc”.. Cũng như vậy, những kẻ có gốc tích ăn ở miền Nam, tự nhận đấu tranh cho lẽ phải, sự thật, cho dân chủ tự do v.v cũng lập luận qua lại, nới đến nói lui, nói xa nói gần rồi cũng chỉ để kết luận là Diệm có công, có đức tài ba v.v và thậm chí cũng là “Anh Hùng Dân Tộc”… và cái chế độ độc tài cộng hoà là tốt đẹp là dân chủ là tự do..bất chấp sử liệu bằng chứng quốc nội, quốc tế, bất chấp nhân chứng lịch sử trong ngoài.
Tất cả chỉ chứng tỏ tính bất lương bịp bợm và vô liêm sỉ của những con người này.
Tồi bại hơn những kẻ chủ động những trò bịp bợm này, chính lại là những kẻ “hiểu biết” đang câm miệng làm lơ trước những đồi bại này. Dĩ nhiên do nhiều lý do, nhưng lý do chúng ta thường được nghe một cách trịnh trọng là “Có những sự thật chưa nên nói”.. Đồi bại ở chỗ Sự thật thì chưa nên nói, nhưng hư cấu bịp bợm dối trá, lừa đảo … thì cứ vỗ tay để cho tiến hành!!!
Tôi lên án những kẻ gian manh lừa bịp do kém cỏi trí tuệ nhận thức, thì Tôi lại càng khinh bỉ những kẻ trịnh trọng đồng lõa bằng im lặng. Cứ lấy điển hình việc lá cờ giẻ rách ba que là rõ. Chê Diệm khen Diệm, hay chê khen chế độ ngụy VNCH đều có, nhưng việc hư cấu tô vẽ thêm bớt về lá cờ vàng ba que, thì cả lũ chống cộng đều im hơi lặng tiếng đồng lõa với nhau. Dù tất cả, những đứa biết chữ, biết mở trang sách sử ra đọc, biết cầm bút, biết gõ phím điện toán, đều hiểu rằng cái bài viết về lá cờ của tên Sài, một kẻ thừa hành của Mặt Trận, của Việt Tân, là bịp bợm bịa đặt trắng trợn. Trong phòng kín trao đổi riêng tư họ đều thở dài chép miệng khi phải đọc những “sử liệu khoa học hùng hồn” của tên đoàn viên Việt Tân Sài. (Tôi đã phân tích sự kiện này trong bài Những Điều Cần Phải Nói”). Nhưng bước ra công chúng, họ im lặng đồng lõa, mặc nhiên để những thế hệ đi sau coi những bịp bợm gian trá hư cấu này là “chứng sử” với luận cứ rất đểu cáng tồi bại là “có những sự thật chưa nên nói”… “Nói dối nhưng có lợi cho đại cuộc dân tộc” (sic).
Hồ Chí Minh, Mao, Stalin, những tên gian hùng, bạo chúa đều cũng từng lập luận như vậy. Cái đồi bại bất nhân này của đám khệnh khạng “dân chủ” ngụy, so ra còn ghê tởm hơn những gì CSVN đang làm. (Viết đến đây, tôi chợt nhớ đến anh Nguyễn Chí Thiện, một người tôi vẫn cứ quí mến cho đến nay, dù giữa Tôi và Anh còn nhiều dị biệt trong quan điểm chính trị, nhận định lịch sử và cả về phương thế đấu tranh) tôi vẫn bồi hồi và tiếc cho vị thế của anh, thay vì giữ vị thế xiển dương Nhân Phẩm, Nhân Quyền của thế giới nhân loại, chống mọi hình thức, mọi hành vi của bất kỳ chế độ nào vi phạm nhân phẩm, nhân quyển, dân quyền, mà chính anh là nạn nhân, anh quay ra..sát cánh với những nhóm phi dân chủ, phi nhân quyền chống cộng và… xiển dương Mỹ, đế quốc hiện đang khủng bố gian ác, vi phạm nhân quyền gây tang tóc nhiều nơi trên thế giới.)
Cho nên chúng ta vẫn thường nghe những kẻ này nhân danh tự do, nhân danh dân chủ, kêu gọi lương thiện công chính … để ca tụng một cách vớt vát cái chế độ chính và nhân vật chính trị một thời của phe nhóm họ… Nhưng tất cả đám này, vẫn không đủ lương thiện, công chính và sáng suốt nhận định bảo vệ bênh vực cứu cánh của cả dân tộc, đó là Độc Lập Tự Do dân Chủ, những giá trị mục tiêu mà tất cả những chế độ chính trị, nhân sự chính trị đều đã và đang rêu rao và nhân danh. Mà thật ra, việc chính là phải làm sao bênh vực bảo vệ vị thế DÂN CHỦ của NGƯỜI DÂN VIỆT NAM, vị thế làm chủ và nhân phẩm của họ.
Vì vậy, câu hỏi then chốt của những kẻ nếu thật sự có tính thần dân chủ tự do độc lập tư duy, phải hỏi là -những chế độ chính trị, cá nhân chính trị, đảng phái chính trị mà họ đang “nỗ lực” bênh vực, đã thực hiện những tiêu chí tự do dân chủ, xây dựng chính nghĩa “độc lập tự do dân chủ” đến đâu và như thế nào; thực tâm của họ, động lực của họ có thật sự là vì tiêu chí Tự Do Dân Chủ hay không? Cái tiêu chí đó đã có được thực hiện chưa? Người dân Việt đã có được tôn trọng đúng với vị thế dân chủ và nhân phẩm dân quyền của họ trong suốt nửa thế kỷ qua hay không? Đó mới chính là câu hỏi của những người Việt Nam phải hỏi, chứ không phải là đến bây giờ vẫn xoay vần những câu hỏi, cùng với những lý cớ viện dẫn… để bênh vực chống đỡ cho một hai cá nhân chính trí, hay thể chế chính trị của phe mình.
Tất cả chúng ta nếu thật sự có liêm sỉ và thật sự lương thiện, thì phải bênh vực và chống đỡ cho giá trị Tự do dân chủ của chúng ta, của cả xã hội và dân tộc Việt Nam chúng ta, của nhân loại đang xây dựng. Bởi đây mới đích thực là khát vọng của tất cả chúng ta, là mục tiêu giá trị đường dài của nhân loại và của chúng ta, giá trị đích thực đã khiến chúng ta, bao thế hệ trước, đã tin vào lý tưởng này, đã bị lừa bịp qua cửa miệng của Hồ, của Diệm, của phỉ CSVN, của ngụy VNCH, của đồng minh Mỹ, của cách mạng Sô Viết v.v để rồi hy sinh thân xác, hạnh phúc cá nhân, khiến hàng triệu người Việt Nam đã nằm xuống, hơn nửa thế kỷ biết bao hy sinh mất mát, nhưng mục tiêu dân chủ tự do, dân quyền nhân quyền vẫn xa vời mù mờ- vận nước vẫn cheo leo vô định.
Và chính vì bị lừa bịp như vậy mà hôm nay chúng ta vẫn phải đang miệt mài vì mục tiêu tự do dân chủ, dân quyền nhân quyền này, chứ không phải tất cả những hy sinh mất mát hơn nửa thế kỷ qua là vì một hai cá nhân lãnh tụ, hay vì một đảng phái hay chế độ chính trị nào của hiện tại hay quá khứ. Tất cả những nhân vật, đảng phái, chế độ v.v chỉ là phương tiện của chúng ta, của xã hội con người, không phải mục tiêu cứu cánh của chúng ta, của xã hội dân tộc chúng ta.
Hơn nửa thế kỷ qua, trên dưới 5 triệu người đã chết. Những ai trách nhiệm về những cái chết này? Khát vọng tự do dân chủ hạnh phúc của cả dân tộc, của 5 triệu người này, đứa nào trách nhiệm? Chế độ chính trị, những thằng lãnh tụ đảng phái đã tôn trọng Dân Chủ và thực thi tự do dân chủ hay không?
Vậy cần phải lương thiện và công chính với giá trị độc lập tự do dân chủ, với mục tiêu của dân tộc theo đuổi, của nhân loại đã mở ra. Đừng dùng những ý niệm và giá trị này, mục tiêu này của cả dân tộc làm phương tiện tranh đoạt quyền lực bè phái, bênh vực đánh bóng bè phái.. Đó chỉ là những hành xử bán khai, đi từ não trạng băng hoại, bất lương vô liêm sỉ và bất nhân mà thôi…Không còn gì nghịch lý và man rợ cho bằng những kẻ đang nhân danh mục tiêu (cứu cánh) DÂN CHỦ TỰ DO DÂN QUYỀN NHÂN QUYỀN, nhưng KHÔNG HỀ THỂ HIỆN, CHỨNG TỎ HÀNH XỬ TỰ DO DÂN CHỦ – TÔN TRỌNG DÂN CHỦ DÂN QUYỀN, NHÂN QUYỀN, mà ngược lại khăng khăng bảo vệ phương tiện là chế độ, đảng phái, nhân sự chính trị đã hoặc đang vi phạm TỰ DO DÂN CHỦ, vi phạm DÂN QUYỀN và NHÂN QUYỀN. Cứu cánh (mục tiêu tư do, dân chủ) biến thành phương tiện, phương tiện(đảng phái chính trị, chế độ chính trị) trở thành cứu cánh.
Cách đây mấy ngàn năm, Mạnh Tử còn nhận định DÂN VI QUÍ, Xã tắc (nhà nước quốc gia) thứ chi, Quân (Lãnh tụ, lãnh đạo) vi khinh.. Thế mà ở thế kỷ 20 và 21, một bọn khoa bảng, nhưng tối dạ lạc hậu, chỉ tập trung xu phụ trung thành với hệ thống chế độ chính trị, lãnh tụ chính trị, coi trọng chế độ, lãnh tụ, và khinh thường an nguy hạnh phúc, sinh mạng người dân.
-Bi kịch của chúng ta là khi nhân loại đã chuyển hướng hơn trăm năm qua, nhận thức về giá trị Con Người cao hơn, người ta đã kiến tạo một mô thức xã hội hàng ngang để sinh hoạt từ căn bản cá nhân đến cộng đồng tập thể, hàng ngang (bình đẳng) trong tư duy, trong hành xử giữa cá nhân, trong nguyên lý nguyên tắc điều hành các định chế xã hội; căn bản mô thức hàng ngang trong định vị giá trị, và thể hiện quyền cai trị của con người, của vị thế công dân trên hệ thống tổ chức định chế chính trị, đó là dân chủ, dân trí.
Ngược lại người Việt Nam chúng ta, từ trong ra ngoài, trong não trạng của họ vẫn đặt nền tảng tư duy hàng dọc, hình chóp nón hay tự tháp. Giá trị hàng dọc này vẫn bao phủ kềm chặt não trạng trí tuệ của họ. Trong tương quan cá nhân thì hành xử thượng đội hạ đạp, xu nịnh kẻ quyền thế chức vị, khinh khi người bất hạnh hay kém vị thế. Đối trọng xã hội thì đầy tính gia trưởng phong kiến, trọng quyển lực áp chế, thượng tôn định chế quyền lực chính trị, nhân vật chính trị. Lúc nào cũng nghĩ đến giải pháp cường lực, áp chế.
Kẻ chưa có thực quyền, thực lực, thì đánh lén, bôi nhọ, chụp mũ, thủ đoạn vặt vãnh hù dọa để áp chế lấn át trong đối trọng tương quan, chứ không phát huy tranh luận thuyết phục bằng sức mạnh trí tuệ bằng chứng. Kẻ có quyền lực rồi thì đương nhiên không bao giờ ngưng nghỉ ra oai, lúc nào cũng dùng bạo quyền trấn áp khủng bố. Bất cứ ai, từ kẻ trong giói quyền lực chính trị, giới tài lực, giới khoa bảng, cho đến giới công nhân, bình dân dại chúng v.v ai ai cũng chực chờ cơ hội, nhỏ hay to, để khệnh khạng có dịp bước lên trên “đè” người khác mới thỏa mãn, thoả chí. Cái hình chóp nón hàng dọc của kỷ nguyên khi nhân loại còn bán khai nó vẫn là nền tảng giá trị hành xử trong nội tâm của người Việt Nam hôm nay, dù ở trong hay ngoài nước, dù đang sống trong mội trường hàng ngang ở phương Tây, hay hàng dọc ở Việt Nam… cũng chưa thay đổi!!!
Cho nên khi cùng khổ, gặp vấn nạn, thay vì đi tìm giải pháp từ mình, đi từ xác định giá trị nhân phẩm, dân quyền của mình, của đồng loại bình đẳng chung quanh, để hợp lại giải quyết, thì người Việt Nam hôm nay vẫn cứ thì thụp, ẩn náu với cái ước mơ ngàn năm trước, là vẫn khát khao một “minh quân thánh chúa” ở đâu đó, giáng trần và có vị thế “chính thống” đến cứu vớt, ban phát giải thoát cho họ.
Họ thụt lùi trí tuệ đến nỗi mở ra những câu than thở cửa miệng nghe thật thảm hại như “giá bác Hồ còn sống”.. “giá như cụ Diệm đừng bị lật đổ”… hoặc kinh hoàng hơn nữa là “chúng ta cần có một Quang Trung của thế kỷ 21”.. “một Hưng Đạo của thời đại”… và khốn nạn thay, chính bọn có ăn học khoa bảng lại hướng dẫn người dân ước mơ “chúng ta cần một Gọc Ba Chép, một Ha Ven, một Den Xin” v.v.. Những giấc mơ “vong thân” nô lệ này, dù bao phủ ước vọng về hạnh phúc, nhưng hạnh phúc được ban phát trao tặng, đợi chờ nhờ gửi, chứ không phải một hạnh phúc của chính mình, đi từ tự chủ kiến tạo của bản lãnh chủ động tự tin vào chính mình, từ giá trị quyền lực trách nhiệm cá nhân của mình và của mọi người chung quanh.
Tất cả phản ảnh một não trạng không chỉ không phát triển mà tụt hậu đến thảm hại. Tư duy Việt Nam hôm nay thật sự là một bi kịch. Một bi kịch của cả một dân tộc chỉ hướng ngoại trông chờ; và từ thành phần khoa bảng đến bình dân đại chúng chỉ dạy nhau một “triết lý an phận” như “khôn cũng chết dại cũng chết, biết mới sống”.. Họ dạy nhau an phận nhẫn nhịn, dạy nhau thủ đoạn vặt vãnh ích kỷ đoạt lợi vô tâm.. và gọi đó là “biết”, gọi đó là sống!!! Giấc mơ của cả dân tộc chỉ được gói vào “cơm no áo ấm” và “cơm áo gạo tiền”..cả một xã hội sống trong nền “văn hóa xin cho, chờ đợi ban phát” và dưới một thể chế tham nhũng, tham nhũng từ thượng tầng cai trị đảng CSVN đến các ban ngành bộ sở và giữa quần chúng với nhau.. “Phi Tham Nhũng Bất Thành Sự” … và thủ đoạn mánh lới trở thành phẩm chất của con người xã hội Việt nam.
Trong khi những xã hội từng lạc hậu, từng bị nô lệ thực dân khác, như Hàn, Nhật, Mã Lai, Đài Loan v.v sau thời điểm 1945 của cao trào thế giới giải-thực (giải phóng khỏi thực dân)..tất cả đã thức tỉnh giấc ngủ ngu muội say sưa trong tự ái chủ nghĩa dân tộc quốc gia, cơm no áo ấm.. và đã vượt qua và đi lên.. Chỉ còn những xã hội lạc hậu ngủ vùi trong đó có Việt Nam, tiếp tục dạy nhau ngu ngục “cơm no áo ấm”, “quốc gia dân tộc” dù cả dân tộc hai miền Nam Bắc đã liên tục là nạn nhân của chiêu bài “tạm gác bỏ nhân quyền dân quyền, tự do dân chủ” vì “quốc gia dân tộc, cơm no áo ấm”..
Để hóa giải bi kịch này, chỉ có một giải pháp duy nhất là nâng cao tầm nhận thức của người dân. Đó chính là Dân Trí.
Dân Trí là tất cà sự hiểu biết nhận thức của người dân về mọi mặt trong sự tương quan đối trọng giữa bản thân cá nhân và xã hội. Nhưng nền tảng chính vẫn là đi từ lương năng con người, lương năng nhận thức và định vị giá trị cá nhân của mình trong bình đẳng tương quan, đối trọng với xã hội – và biết sử dụng giá trị của mình để điều hành và đối kháng định chế nhà nước. Trong đó bao gồm tầm nhận định chính xác các định chế chính trị. Nhà nước chính trị chỉ là phương tiện của xã hội, được con người (công dân) chọn lựa để phục vụ cho mục tiêu (cứu cánh) nâng cao phẩm giá, hạnh phúc Con Người. Khi có dân trí, Con Người trong vị thế Công Dân, tự nhiên xác định được vị trí bình đẳng của mình với mọi cá nhân, tập thể trong một mô thức xã hội hàng ngang, để tương quan hành xử cộng hưởng, cạnh tranh, đối trọng và cùng nhau sinh tồn (cộng tồn) thăng tiến.
Một cao trào VẬN ĐỘNG DÂN TRÍ phải được tiến hành từ mỗi một người dân, tận dụng tất cả mọi phương tiện còn lại không bị khống chế bởi nhà nước, để thúc đẩy nhau suy nghĩ và trưởng thành trong nhận thức giá trị tự thân. Thí dụ như thực hiện thông tin quần chúng qua mạng liên-tín (internet). Tất cả đều nằm trong khả năng bén nhậy sáng tạo của con người Việt Nam, và khả năng sáng tạo giải pháp dân chủ chỉ có khi cá nhân có nhận thức giá trị tự thân.. Khi trân quí nhân quyền dân quyền, người ta sẽ có đủ năng lực sáng tạo để phát huy và gìn giữ nó.
