Tám ngọn gió đó là gió được-mất, danh thơm-tiếng xấu, khen-chê, khổ-vui. Tám gió này có bốn cặp đối đãi nhau. Một là hưng thịnh, lợi lộc thì gọi là được; còn suy sụp, điêu tàn thì gọi là mất. Hai là được khen ngợi hay bị chê bai, nói cho đầy đủ là được khen và bị chê trước mặt mọi người. Ba là được xiển dương, tán thán hay bị phán xét, chỉ trích, vu oan giá họa trước đám đông. Bốn là phiền muộn, khổ đau hay an vui, hạnh phúc; nói gọn lại là khổ và vui, hai điều này luôn xảy ra nhiều nhất trong cuộc đời tu hành của chúng ta.
Trong cuộc sống hằng ngày, các nhà lãnh đạo, các nhà kinh doanh, các nhà giáo dục, các nhà tâm linh, cho đến kẻ làm thuê làm mướn đều phải theo nguyên tắc và lệ thuộc vào cả hai cặp đối đãi được và mất. Người lãnh đạo đang có nhà cao cửa rộng, nhiều tài sản, đang sống một đời vương giả sung túc, đầy đủ với mọi nhu cầu cần thiết trong cuộc sống thì gọi là được; vì cuộc sống gia đình được đầy đủ, sung mãn về hai mặt phước và lộc. Có phước là giàu có, sang trọng; hưởng lộc là uống rượu, ăn thịt, vui chơi thỏa thích nhờ biết đóng góp nhiều công sức cho xã hội. Ngược lại, đang được đầy đủ và sung túc như thế mà bỗng nhiên bị thân bại danh liệt, dính vào vòng tù tội, mất hết tất cả quyền cao chức trọng, gia đình đổ vỡ, tan nát thì gọi là mất.
Các nhà kinh doanh khi làm ăn thuận buồm xuôi gió, tăng trưởng được nhiều lợi nhuận nhờ biết tiếp thị đúng nhu cầu cần thiết theo sự tham muốn của con người, nhất là các mặt hàng ăn uống không thể thiếu trong đời sống hằng ngày. Lúc được lợi nhuận ai cũng cảm thấy vui vẻ, hạnh phúc và thỏa mãn. Trong thực tế, nó là nhu cầu cần thiết cho mỗi cá nhân và gia đình.
Khi được lợi nhuận như vậy chúng ta sinh ra vui mừng, thích thú mà một người bình thường ai cũng có thể tự hào, hãnh diện khi được như thế. Họ thu được lợi ngày càng nhiều nên cảm thấy hân hoan, vui vẻ, đón nhận hạnh phúc bằng sự say mê trong tham đắm.
Các nhà giáo dục luôn hy sinh tận tụy với nghề dạy của mình, họ mong đào tạo được thế hệ tương lai, sản xuất ra các bậc hiền tài để đóng góp, phục vụ lợi ích cho xã hội. Họ có niềm vui trong dạy học, đào tạo nhân tài để đảm bảo đời sống gia đình và điều mong muốn duy nhất của họ là có nhiều nhà lãnh đạo tài ba lỗi lạc từ sự hướng dẫn, dạy dỗ của họ.
Thế giới ngày nay nền văn minh khoa học vật chất tiến bộ và phát triển quá nhanh giúp con người sống tiện nghi, vật chất đầy đủ, hưởng thụ cuộc sống như ý làm con tim sung sướng đến tuyệt đỉnh. Hạnh phúc như vậy dù là vật chất hay tinh thần đều dẫn đến khỏe mạnh và sống lạc quan, yêu đời.
Các nhà tâm linh thì đi ngược lại dòng đời với trách nhiệm và bổn phận hết sức lớn lao, họ trên cầu thành Phật, dưới cứu độ chúng sinh. Muốn được như vậy họ phải cố gắng tu tập để chuyển hóa phiền não tham-sân-si thành an vui, hạnh phúc. Sau khi thành tựu họ phải dấn thân phục vụ vì lợi ích chúng sinh với tinh thần thương yêu đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau bằng trái tim hiểu biết. Nếu làm như vậy mà không bị bức bách bởi các phiền não tham-sân-si chi phối thì ta gọi đó là được an nhiên, tự tại.
Người tu hành lấy tám gió làm thước đo
Có câu chuyện thiền như sau: Một hôm, Thiền sư Phật Ấn nói chuyện đạo lý theo lời thỉnh cầu của Phật tử, Tô Đông Pha nghe tin đến để nghe pháp. Trong giảng đường mọi người đã ngồi chật kín không còn chỗ trống nào, Thiền sư thấy Tô Đông Pha đến mà hết chỗ ngồi bèn nói: “Ở đây không có chỗ cho quan lớn ngồi, xin cảm phiền chờ dịp khác.” Tô Đông Pha cũng không vừa gì liền dùng Thiền ngữ để trả lời lại: “Nếu không có chỗ xin cảm phiền Thiền sư cho mượn thân tứ đại để làm tòa ngồi.”
Thiền sư nói: “Vâng, tôi sẽ cho quan lớn mượn thân tứ đại này với điều kiện Ngài phải trả lời được câu hỏi của tôi, nếu không đáp được xin quan lớn cảm phiền cởi đai ngọc trên thân để lại cho chùa làm kỷ niệm.”
Tô Đông Pha tự thấy mình văn hay chữ giỏi nên nhận lời ngay mà không biết khéo léo tìm cách từ chối. Thiền sư nói: “Tứ đại vốn không, Năm ấm chẳng có, xin hỏi quan lớn phải ngồi chỗ nào?” Tô Đông Pha tuy có miệng nhưng đớ lưỡi nói không được vì thân này do bốn chất đất-nước-gió-lửa giả hợp, không thật có, làm sao có chỗ ngồi cho quan lớn. Tô Đông Pha đành cứng họng mà cởi đai ngọc để lại cho Thiền sư, đến nay vật đó vẫn còn lưu giữ trong chùa Kim Sơn.
Một thời gian sau, Tô Đông Pha sáng tác một bài thơ và tự cho là tuyệt tác không chê vào đâu được, ông bèn cho người đem tặng Thiền sư Phật Ấn lúc bấy giờ đang ở chùa Kim Sơn. Nguyên văn bài thơ của cư sĩ Tô Đông Pha như sau:
Thân tâm cúi lạy bậc giác ngộ,
Hào quang tỏa sáng khắp muôn nơi,
Tám ngọn gió đời thổi chẳng động,
Ngồi vững tòa sen, dáng nghiêm trang.
Quan lớn này lần trước đến đấu lý với Thiền sư đã thua một trận nên phải cởi đai ngọc để lại, ngày hôm nay lại muốn giở trò gì đây? Thiền sư Phật Ấn xem qua bài thơ thấy nghĩa lý rất hay nhưng biết quá rõ Tô Đông Pha do tình thức bén nhạy nên làm thơ nhờ văn hay, chữ giỏi chứ không phải do siêng năng, tinh tấn tu hành ngộ đạo.
Thay vì khen ngợi Tô Đông Pha để khích lệ, Thiền sư ngược lại liền cầm bút phê vào hai chữ “hạ phong”, tức là “đánh rắm”, và bảo gia nhân đem về trình lại cho cư sĩ Tô Đông Pha. Quả như điều Thiền sư Phật Ấn đã dự đoán, Tô Đông Pha sau khi xem lời nhận xét của Ngài xong liền đùng đùng nổi giận, lập tức một mình chèo thuyền vượt sông sang chùa Kim Sơn để hỏi ngài nguyên nhân vì sao lại vậy.
Thiền sư Phật Ấn biết trước nên ra bờ sông đón, Tô Đông Pha vừa gặp Ngài liền lớn tiếng trách móc: “Bài thơ của tôi sai sót ở chỗ nào mà Thiền sư dám phê vào hai chữ “đánh rắm” như thế?”
Thiền sư Phật Ấn mỉm cười rồi hỏi: “Quan lớn nói Tám gió thổi chẳng động, sao bây giờ một mình chèo thuyền qua sông? Chỉ một cái đánh rắm mà quan lớn đã như thế, huống chi là phong ba bão táp.” Lúc bấy giờ, Tô Đông Pha mới nhận ra mình chỉ hiểu biết suông trên văn tự, chữ nghĩa mà thôi nên mới bị một chút gió đã bay bổng tận trời xanh, nói chi đến Tám gió thổi chẳng động.
“Bát phong trong nhà Phật” nghĩa là Tám ngọn gió đời, là Tám pháp thế gian, là thước đo người tu hành chân chính. Tám gió này hay làm con người vọng động, điên đảo mà sinh ra vui vẻ, hạnh phúc hoặc phiền muộn, khổ đau. Cư sĩ Tô Đông Pha chỉ giỏi nghiên cứu, học hiểu suông mà không chịu áp dụng tu tập nên tình thức nhạy bén mà cảm tác ra bài thơ và cứ tưởng như thế là ngộ đạo. Do đó, cư sĩ mới hãnh diện, tự hào mình là con cháu nhà Thiền chánh tông nên mới làm bài thơ để khoe với Thiền sư.
Không ngờ chẳng những Thiền sư không khen mà con phê vào đó hai chữ “đánh rắm” như tạt một gáo nước lạnh vào mặt làm ông đau điếng, liền biết ăn năn sám hối mà nhận ra lỗi lầm của mình. Từ đó, cư sĩ càng thêm kính trọng Thiền sư Phật Ấn nhiều hơn.
Cuộc sống của chúng ta chẳng mấy khi được bình yên, hạnh phúc thật sự, mới vừa được thì lại mất, cứ như thế mà xảy ra hằng ngày vì luôn bị Tám ngọn gió này thổi cho tan tác. Chính vì vậy, chúng ta muốn thiết lập hạnh phúc, an vui trong đời sống hằng ngày thì phải biết giữ vững tâm ý khi tiếp xúc, nói năng, làm việc cho có chừng mực mới không bị Tám ngọn gió đời này chi phối.
Bởi khi được thì ta vui vẻ cảm nhận hạnh phúc, khi mất thì lo lắng, buồn rầu, khổ đau. Thiền sư Phật Ấn chẳng giảng Kinh, thuyết pháp gì cao siêu mà chỉ nương ngay bài thơ của Tô Đông Pha phê vào hai chữ ''đánh rắm'' để ông thức tỉnh mà biết cách quay lại chính mình, tìm về cội nguồn hạnh phúc.
Qua câu chuyện trên chúng ta thấy được một bài học thiết thực trong cuộc đời. Nếu ta chỉ học hiểu lý luận suông trên ngôn ngữ mà không thật tâm hành trì chuyển hóa là mình chỉ Thiền trên môi mép, miệng lưỡi mà còn kẹt vào văn tự, chữ nghĩa như cư sĩ Tô Đông Pha mà thôi.
Tuy nhiên, Tám ngọn gió đời là giả cảnh huyễn hóa không thật, lúc có lúc không, khi duyên với trần cảnh mà tâm ưa thích thì sinh tham lam, đắm say, mê muội. Cho nên, tham được thì càng thêm tham, đến khi tham không được thì sinh ra sân giận, hờn mát trong lòng mà khởi tâm ưa ghét, thù hận nên càng làm ta bất an, đau khổ. Người Phật tử chân chính sẽ biết chúng là giả có, vì ta biết mình có tâm thanh tịnh sáng suốt, chân thật nên không bị Tám ngọn gió này cuốn trôi.
Khi được tài lộc ta không nên quá vui mừng, vì không vui mừng nên tâm không xao xuyến, vọng động. Khi sa cơ thất thế, tài sản bị hao hụt, mất mát, thậm chí dẫn đến tán gia bại sản mà ta vẫn thản nhiên, lòng không dao động. Khi bị phao du, hủy nhục trước đám đông, chuyện không đúng sự thật làm mọi người hiểu lầm, nghi ngờ ta là người xấu xa, đê tiện nhưng ta vẫn bình tĩnh, an nhiên, không tỏ ra thái độ bực tức, giận hờn.
Khi được tán thán, công kênh trước đám đông lòng ta vẫn trước sau như một, tâm không hề lay động. Khi bị chê bai, chỉ trích quá đáng ta vẫn một lòng an nhiên, không phiền muộn. Khi được ai khen ngợi quá đáng ta vẫn thản nhiên, không vội mừng vì chưa biết rõ lời khen đó đúng hay sai. Khi gặp khổ đau, trắc trở ta không oán trời trách đất, đổ thừa tại-bị-thì-là… mà một lòng giữ vững niềm tin không dao động. Khi gặp việc vui ta cũng không quá mừng mà tâm bị xao động, lăng xăng.
Cho đến khi đối đầu với mọi hoàn cảnh dù thuận hay nghịch, dù đúng hay sai, dù tốt hay xấu, dù được hay mất ta vẫn an nhiên, bình thản đón nhận như chúng là một thực tại nhiệm mầu. Vậy ai trong chúng ta xứng đáng đạt được danh hiệu “Tám gió thổi chẳng động”?
Thích Đạt Ma Phổ Giác
