Trong nhiều kinh điển, Đức Phật
có nói về bốn loại thức ăn: đoàn thực, xúc thực, thức thực và tư niệm thực. Bốn
loại thức ăn này cung cấp dưỡng chất nuôi sống và làm phát triển thân tâm của
con người.
Thông thường khi nói về thức ăn,
chúng ta chỉ nghĩ đến các loại thực phẩm có nguồn gốc từ động vật hay thực vật.
Người Ấn Độ xưa thường vò thức ăn lại thành viên tròn trước khi đưa vào miệng
ăn nên gọi chung cách ăn uống thông thường là đoàn thực.
Trên thực tế, chỉ có đoàn thực
thôi thì chưa đủ để nuôi dưỡng thể xác và tâm hồn con người, giúp con người
sống với những hoạt động phong phú của thể chất và tinh thần. Sáu căn của con
người (mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý) luôn tiếp xúc với sáu trần: sắc, thinh,
hương, vị, xúc, pháp (màu sắc, hình dáng, âm thanh, mùi vị, cảm giác khi xúc
chạm, các đối tượng suy tư của tâm ý), sự tiếp xúc ấy được gọi là xúc thực.
Căn và trần tiếp xúc với nhau
sinh ra nhận thức, phân biệt, hiểu biết gọi là thức. Nhãn thức, nhĩ thức, tỉ
thức, thiệt thức, thân thức và ý thức; những nhận thức ấy được gọi là thức
thực.
Những hồi ức, suy tư, nghĩ tưởng,
mơ ước và mong muốn của con người được gọi là tư niệm thực.
Trong bốn loại thức ăn trên, con
người thường chỉ quan tâm đến đoàn thực. Ăn uống là một trong năm thứ tham muốn
cơ bản của con người: tiền của (tài), sắc đẹp (sắc), sự nổi tiếng (danh), ăn
uống (thực), ngủ nghỉ (thùy). Con người luôn tìm kiếm những món ngon vật lạ để
thỏa mãn nhu cầu hưởng thụ, sở thích ăn uống. Người ta sẵn sàng bỏ công sức,
thời gian, không ngại đường sá xa xôi để lặn lội tìm đến nơi có món ăn yêu
thích. Mỗi ngày có biết bao chúng sinh bị sát hại để cung cấp thực phẩm cho con
người. Có nhiều người thèm khát đủ thứ nhưng không phải vì đói mà vì họ thích
ăn, thói quen hưởng thụ đã trở thành tập khí khó bỏ. Càng tham đắm ăn uống thì
càng tạo nghiệp, càng khổ thân, phải làm lụng vất vả để kiếm tiền, và nếu không
được thỏa mãn sở thích thì buồn phiền, khổ não vô cùng.
Vẫn biết ăn uống là một nhu cầu
của sự sống, nhưng ăn uống như thế nào để nuôi dưỡng và phát triển thể chất,
làm thăng hoa tinh thần của con người đồng thời không tạo ra nghiệp sát mới là
vấn đề cần phải lưu tâm.
Con người không chỉ cần hấp thu
dưỡng chất để nuôi dưỡng thân thể mà còn rất cần hấp thu "dưỡng chất"
để nuôi dưỡng tinh thần. Khi chúng ta tiếp xúc với thế giới bên ngoài làm phát
sinh nhận thức, sau đó là quá trình suy tư, chọn lựa và quyết định… làm nên
những yếu tố nuôi dưỡng đời sống tinh thần. Do đó phải biết dung nạp những loại
thức ăn có lợi cho tâm hồn như bồi dưỡng nhân cách, tình cảm, trí tuệ để nâng
cao đời sống tinh thần.
Hàng ngày chúng ta hấp thu vào cơ
thể những loại thức ăn nào? Để nuôi dưỡng cơ thể, chúng ta thường ăn các loại
thực phẩm có nguồn gốc từ động vật, thực vật. Tuy nhiên, muốn tốt cho cơ thể,
chúng ta phải ăn uống phù hợp với chế độ dinh dưỡng, các loại thức ăn phải đảm
bảo an toàn vệ sinh, thức ăn không chứa độc tố, không mang mầm bệnh. Việc chọn
lựa thực phẩm một cách khoa học để thiết lập quân bình cho cơ thể, tăng cường
sức khỏe, duy trì sự sống là điều quan trọng. Bởi vì có thân thể khỏe mạnh
chúng ta mới có thể làm việc, phụng sự. Thân thể của chúng ta cũng chính là
phương tiện để rèn luyện, tu tập làm thăng hoa đời sống tâm linh.
Về phương diện tinh thần, chúng
ta nuôi dưỡng tâm hồn của mình bằng những loại thức ăn nào? Con người hay quan
tâm đến các loại thức ăn nuôi dưỡng thể xác mà ít khi quan tâm đến các loại
thức ăn nuôi dưỡng tâm hồn. Cũng như thân thể, nếu không được nuôi dưỡng, chăm
sóc đúng cách thì tâm hồn sẽ ốm yếu và bệnh hoạn, đời sống tinh thần sẽ nghèo
nàn, con người trở nên khô khan, nhận thức sai lầm, tư duy lệch lạc, trí tuệ
không phát triển…Và nếu không có sự chọn lựa các loại thức ăn lành mạnh trong
quá trình tiếp xúc, nhận thức và suy niệm thì tâm thức chúng ta cũng bị nhiễm
độc tham sân si cùng vô số phiền não khác.
Tiếp xúc nhiều với thế giới, với
con người, với tự nhiên đồng thời chịu khó nghiên cứu học hỏi, chúng ta sẽ nhận
thức được nhiều điều, tăng thêm hiểu biết cùng vốn sống. Nếu chúng ta biết tiếp
xúc với những nhân tố có lợi, hấp thụ những điều bổ ích cùng với sự tư duy chân
chánh thì tâm thức chúng ta trong sạch, thanh cao. Như khi tiếp xúc với âm nhạc
qua những âm điệu trầm bổng du dương là chúng ta đang nuôi dưỡng tâm hồn bằng
những rung động, cảm thụ tinh tế về tình yêu, về cuộc sống và con người…
Ngày nay con người có rất nhiều
điều kiện cho xúc thực, thức thực và tư niệm thực. Cũng chính vì thế mà việc
chọn lựa để hấp thu những gì có lợi cho đời sống tinh thần, nuôi lớn tâm hồn
con người là điều cần phải đặc biệt quan tâm. Nhiều thông tin mới đây cho biết,
tình trạng nghiện game online đã dẫn đến những căn bệnh tâm thần, rối loạn hành
vi và nhận thức. Không chỉ ở nước ta, nhiều nước trên thế giới đang báo động về
mối nguy hại của việc nghiện game online. Tiếp xúc quá nhiều với những trò chơi
mang tính bạo lực sẽ hấp thu những cảm xúc bất thiện, khiến cho nhận thức và tư
duy lệch lạc, có xu hướng bạo lực. Những người này thường dễ bị kích động,
thích bạo lực, tâm đầy sân hận. Đối với người tiếp xúc quá nhiều với game
"đen" và web "đen", do hấp thu những yếu tố không lành
mạnh, nuôi lớn khát vọng nhục dục nên đã có trường hợp bị rối loạn tâm thần,
luôn bị nhục dục ám ảnh trong các phương diện cảm xúc (xúc thực), nhận thức
(thức thực) và nghĩ tưởng (tư niệm thực), từ đó họ gây ra những hành vi bại
hoại.
Trong các cửa hàng quà lưu niệm
có bộ tượng ba con khỉ rất ngộ nghĩnh, một con dùng tay bịt mắt, một con bịt
tai, còn một con bịt miệng của mình. Ý nghĩa của bộ tượng này là gì? Tượng con
khỉ bịt miệng khuyên chúng ta phải biết thận trọng trong lời nói, không nên nói
bậy, nói bừa bãi, nói lời không chân thật, giả dối, nói lời xấu ác. Tượng con
khỉ bịt tai khuyên chúng ta đừng nghe bậy, những điều không hay, không tốt.
Tượng con khỉ bịt mắt khuyên chúng ta đừng nhìn những gì không nên nhìn, những
gì có hại, có tác động không tốt cho nhận thức, tâm tư, tình cảm của mình. Ý
nghĩa giáo dục của ba bức tượng này rất hay, bởi vì nếu không tiếp xúc với
những điều xấu (không thấy, không nghe), không suy nghĩ, không nói, không làm
những điều xấu thì tâm ý trong sạch, đời sống tinh thần thăng hoa và an lạc.
Đức Phật nói về bốn loại thức ăn
dùng để nuôi dưỡng thân tâm với mục đích giúp con người nhận thức về tầm quan
trọng của nó để chọn lựa những loại thức ăn có lợi cho cơ thể và tâm hồn. Về
nuôi dưỡng cơ thể, Đức Phật dạy chúng ta xem ăn như là dùng thuốc chữa bệnh
đói, để duy trì sự sống chứ không phải sống để ăn uống hưởng thụ, đừng vì tham
đắm ăn uống mà tạo nghiệp ác, đừng vì tham đắm ăn uống mà bất chấp nguy hại. Về
thức ăn nuôi dưỡng tâm hồn, Đức Phật dạy thực hành các pháp như Bát chánh đạo,
từ bi hỷ xả, tinh tấn, trí tuệ v.v… Đó chính là những loại thức ăn cần có để
nuôi dưỡng tâm thức, làm thăng hoa đời sống con người.
Phan Minh Đức
Nguồn: hoituthienphohien.com
