Có rất nhiều loại cảm xúc khác
nhau, và chúng đều là sự phóng chiếu của tâm. Các cảm xúc vốn không tách rời
khỏi tâm, nhưng vì chúng ta chưa nhận được bản chất tâm, nên chúng ta vẫn coi
chúng như những thể tách rời và khác biệt. Tâm chúng ta cứ hết sân hận, ganh tị
rồi lại mừng vui, phấn khích - đủ mọi cung bậc thăng trầm của cảm xúc. Thực sự
chúng ta chưa hiểu được mình đang trải nghiệm những gì, ta thực sự là ai, ai
đang thực sự sân giận hay vui vẻ, ai đang nản lòng hoặc tràn trề hứng khởi:
điều gì đang thực sự diễn ra?
Trên thực tế, chúng ta không có
lấy một ý niệm về “bản thân”, mặc dù chúng ta vẫn nói về “tôi” hay “chúng ta”,
và sử dụng những nhãn hiệu được gán cho mình. Tôi cho rằng cho đến giờ chúng ta
chưa thực sự hiểu gì về chính bản thân. Vì thế mà giờ đây chúng ta cần tìm
hiểu, khám phá bản thân mình, điều này thật là thú vị! Đức Phật dạy rằng: “Luân
hồi không có khởi đầu”, vậy là từ vô thủy của luân hồi khổ đau cho tới nay,
chúng ta đã sống mà không hề biết gì về mình? Thật nực cười phải không?
Thực sự, tôi thấy đây là một chủ
đề thú vị để chia sẻ: Điều gì đã xảy đến với bản thân ta, và ta cần làm gì từ
giờ phút này trở đi? Mọi thứ hoàn toàn phụ thuộc vào tâm Đức Phật dạy rằng tâm
chúng ta rất hoang dại, vì chúng ta không thể kiểm soát được nó. Các hoạt động
dù tốt hay xấu đều là sự phóng chiếu của tâm. Tôn chỉ của Phật giáo Nguyên Thủy
là “tránh hết thảy ác”, còn của Phật giáo Đại thừa là “làm hết thảy lành”. Cả
hai thừa đều cùng một tôn chỉ: mọi thứ hoàn toàn tùy thuộc vào tâm - vì tâm là
năng lực duy nhất tạo nên hoạt động thiện hay ác.
Thân, khẩu chúng ta chỉ là phương
tiện trợ giúp tâm tạo nên hoạt động, còn tâm mới là nhân tố quyết định tạo nên
hoạt động đó. Nếu tâm không tác ý cho một hoạt động cụ thể nào, thì chắc chắn
thân, khẩu sẽ không biểu hiện hoạt động đó. Rất nhiều tín ngưỡng không thuộc
Đạo Phật cũng nhấn mạnh tôn chỉ “bất bạo động”. Tuy nhiên ĐỘNG CƠ (tâm tác ý)
của Đạo Phật đối với tôn chỉ này rộng lớn hơn. Đây là một điểm khác biệt rất
tinh tế giữa Phật giáo và các tôn giáo khác.
Tất cả các tín ngưỡng tâm linh
đều dạy mọi người không được làm ác, và đều khuyến khích hành thiện. Bởi vì
chưa thực chứng được bản chất của Tâm nên không ai trong chúng ta, ngay cả một
số hành giả tâm linh, có thể thực hành được điều này một cách toàn vẹn. Vì thế
mà giờ đây, dù có phải là Phật tử hay không, bạn đều cần tìm cách đối trị và
chuyển hóa tâm mình. Vì chính tâm vô minh của chúng ta đã quấy nhiễu hết thảy
chúng sinh từ vô thủy tới nay. Rất nhiều người trong số chúng ta đã tìm cách
đào luyện tâm theo những phương cách khác nhau, song chúng ta đều không thực sự
thành công.
Mặc dù có nhiều cách thức đào
luyện tâm, nhưng thực tế, tâm chỉ có thể thực sự được rèn luyện bởi chính nó,
chứ không phải nhờ bất kỳ yếu tố bên ngoài nào khác. Đôi khi, chúng ta cố gắng
hiểu được tâm mình, đôi khi chúng ta muốn đè nén tâm. Tôi cho rằng đây không
phải là những biện pháp tích cực, thiện xảo để chuyển hóa tâm. Hầu hết các kỹ
năng rèn luyện tâm đều không thực sự thành công vì tâm phức tạp như chính chúng
ta vậy. Nếu bối rối, tán loạn, tâm sẽ dẫn dắt ta trôi lăn trong cõi luân hồi.
Nếu định tĩnh, an lạc, tâm có thể đưa ta tới Niết Bàn giải thoát. Vì thế, tâm
chúng ta có đủ công dụng thiện và công dụng bất thiện. Đó là lí do tại sao Đức
Phật dạy rằng tâm cần phải được điều phục.
Cần phải liên tục quán chiếu tâm
Phương pháp tu tập phát triển Bồ
đề tâm là cách rèn luyện và mở rộng tâm mình. Tâm chúng ta thường hẹp hòi ích
kỷ, tới nỗi không còn chỗ dành cho người khác. Chúng ta chỉ có thể nghĩ về
chính mình và những người thân của mình, như gia đình, bạn bè và con cái. Nhưng
điều này cũng chỉ diễn ra với một thời gian ngắn ngủi và kèm theo rất nhiều
điều kiện. Đôi lúc, chúng ta không thích người khác đeo bám lấy mình, nhờ vả
mình. Có lúc chúng ta lại thích được yêu thương, được quan tâm chăm sóc, có lúc
chúng ta lại muốn ở một mình để được yên thân, phải vậy không? Nếu mong muốn
của mình được thỏa mãn, chúng ta sẽ phần nào cảm thấy dễ chịu. Ít nhất thì điều
này cũng đúng với tôi! Các bạn không cảm thấy như vậy sao? Có thể chưa ai trong
số các bạn quán sát về điều đó, nhưng quả thực tâm của ta hoạt động theo cơ chế
như vậy.
Tôi nghĩ rằng tâm không thích khi
bị kiểm soát và bị ép buộc. Nhưng tâm cần được quán chiếu một cách liên tục,
trong sáng không chút ảo tưởng và hư ngụy nào! Chỉ cách đó mới đưa chúng ta về
bản chất tự nhiên của tâm (Niết Bàn) - trạng thái hoàn toàn thư giãn, an lạc và
trải rộng muôn nơi.
Tôi đã nói khá nhiều về phương
pháp chuyển hóa tâm. Vì tâm chúng ta vốn hẹp hòi ích kỷ nên cần phải tu tập
trưởng dưỡng Bồ Đề Tâm hay “Tâm Giác Ngộ”. Bằng cách trưởng dưỡng các phẩm hạnh
về tình yêu thương và lòng bi mẫn, không căm thù, sân giận hoặc ganh ghét, bạn
sẽ có thể trải rộng tâm mình. Trong lúc tu tập phát triển Bồ Đề Tâm, bạn nên
quán chiếu một cách logic rằng tất cả chúng ta đều là anh chị em của nhau, bởi
vậy cần quan tâm chăm sóc nhau, vì tất cả chúng ta đều đau khổ như nhau do chưa
thực chứng được bản chất tâm của chính mình. Tất cả chúng ta đều quay cuồng và
điên dại như nhau, vì thế tại sao không giúp đỡ và phụng sự những người khác
cũng đang trong tình trạng đau khổ tột bậc như mình? Đây là một loại lý thuyết
logic bên ngoài mà chúng ta có thể quán chiếu, và là một trong những logic
chính yếu mà tất cả chúng ta đều có thể quán xét.
Vạn pháp là hư ảo
Logic siêu việt hay logic nội
chứng liên quan đến quan điểm triết học cho rằng vạn pháp đều không tồn tại như
nó xuất hiện: vạn pháp đều hư ảo. Thế giới hư ảo dường như rất bền chắc đối với
chúng ta, nhưng nó không thực sự tồn tại. Tuy nhiên, chúng ta vẫn bị hấp dẫn
bởi thế giới này, chúng ta bị cuốn trôi tới điên đảo bởi những thứ hư vọng đó.
Chúng ta cuồng loạn bởi những hấp dẫn bên ngoài liên tục khuấy đảo tâm ta, và
kết cục chẳng có gì tồn tại, đó là kết quả của thế giới này. Chúng ta đang đơn
thuần rượt đuổi theo những huyễn ảo như cầu vồng. Lẽ đương nhiên là tới đây
chúng ta trở nên kiệt quệ. Bạn có thể nói đó là một trong những đau khổ chính
mà chúng ta đang phải trải qua.
Đó là lý do tại sao chúng ta nên
trưởng dưỡng lòng từ bi tới tất cả chúng sinh, bởi vì chúng ta đã nhận ra được
sự thật này một cách có trí tuệ. Có hàng triệu triệu người vẫn hoàn toàn vô
minh, họ không có dù chỉ một chút tri thức ít ỏi về điều này. Vì thế, chúng ta
là số người may mắn ít ỏi có đủ phúc duyên thấy được thực tại của thế giới này.
Đó là lý do tại sao cần phải có
hạnh nguyện Bồ Tát cứu độ, phụng sự hết thảy hữu tình. Đó là một dạng logic rất
sâu sắc, và là một lý do tốt để bạn trưởng dưỡng Bồ đề tâm. Bạn biết rằng còn
triệu triệu chúng sinh đang sa vào cạm bẫy và bám chấp vào thế giới hư ảo,
không nhận ra thế giới vô thường. Đây là căn nguyên dẫn đến khổ đau. Như vậy
bạn là người đang nắm được cơ hội hy hữu để thực hành pháp chấm dứt khổ đau.
Điều này cần trở thành động cơ khuyến khích bạn tinh tấn thực hành với mong
nguyện, “Tôi phải tu tập một cách chân thành, không bỏ phí một chút thời gian
quý giá nào trong cuộc đời này, để có thể cứu độ chúng sinh đang thực sự khổ
đau mà không hề nhận thức được”. Những động cơ như thế này phải luôn hiện diện
trong tâm bạn. Đó là cái được gọi là động cơ vị tha hay “Tâm Giác Ngộ”.
Mọi hoạt động thế tục trong đời
sống đều bắt nguồn từ sự chấp thủ mạnh mẽ của chúng ta.
Chừng nào còn bám chấp vào thế
giới này thì chừng đó chúng ta không thể giải thoát. Chúng ta bám chấp vào những
vật đẹp đẽ hay xấu xí, vào kẻ thù hay bằng hữu. Bất kỳ hoạt động thế tục nào
được làm đều bắt nguồn từ sự chấp thủ mạnh mẽ của chúng ta. Chúng ta nói: “Như
vậy này! Điều này phải được làm thế này còn điều nọ phải được làm thế nọ.”
Chúng ta đưa ra các yêu cầu đòi hỏi thuận theo sự ham muốn chấp thủ của chính
mình. Đó thực sự là điểm xuất phát của mọi sai lầm mà từ đó ta kinh qua vô số
kinh nghiệm đầy khổ đau.
Chẳng hạn như, bạn bám chấp vào ý
niệm ai đó là kẻ thù của mình, rồi bạn thấy rất khó chịu và bực mình mỗi khi
nhìn thấy người đó, hay chỉ cần nghe thấy tên và giọng nói của người đó. Đây là
điều mà tôi đã nói lúc trước về sự huyễn ảo của những thứ mà chúng ta đang theo
đuổi. Khi bạn có một người bạn tuyệt vời thì bạn sẽ rất ích kỷ muốn người ta
thuộc về mình mãi mãi, không muốn một ai khác kết giao với người đó, thậm chí
không ai được chạm vào người hay cười với anh ta, cô ta. Đây là một kiểu chấp
thủ mà bạn thường có. Sau này, khi bạn phát hiện ra một ai đó đã kết thân với
anh ta hơn cả bạn, thử hình dung xem bạn sẽ đau khổ như thế nào. Sự đau đớn này
là sản phẩm từ tâm chấp thủ của bạn tạo ra chứ không phải do bất kỳ ai khác.
Tất cả chúng ta, không ai muốn
loại đau khổ này! Vì thế, chúng ta cần loại bỏ chấp thủ. Để làm được điều này,
bạn cần nhận ra bản chất chân thật của vạn pháp. Những xúc cảm như
"thích" hay "không thích" không tự có bản chất, mà chỉ là
sự sáng tạo hay sự phóng chiếu của tâm bạn. Điều đó có nghĩa rằng thế giới này
được tạo thành từ tâm của bạn, và nó là một thế giới huyễn ảo.
Ví như một người bạn rất hấp dẫn
với bạn, nhưng anh ta lại không hề hấp dẫn với người khác, nên sự hấp dẫn này
chỉ là ảo tưởng, không có bản chất. Bởi vì bạn không nhận ra đó là ảo tưởng hay
sự phóng chiếu của tâm, nên bạn cảm thấy ngây ngất si mê truớc người đó. Đến
một lúc nào đó, bạn sẽ cảm thấy một cái gì bất ổn, và giao kết với người kia là
một sai lầm. Lúc đó, theo thói thường, bạn sẽ than thở, trách móc, đổ lỗi cho
người bạn của mình. Nhưng thử nhìn lại xem, trước đó ai là người đầu tiên đã
hết sức bám chấp vào “hương vị ngọt ngào” của mối quan hệ này? Chính sự chấp
thủ đã khiến bạn bám chấp vào sự bền chắc và vị ngọt của tình bạn đó.
Cho nên chính sự chấp thủ của bạn
mới đáng trách. Cho tới nay thì sự chấp thủ và ảo tưởng vẫn hòa hợp với nhau
một cách đầy sáng tạo. Nhưng trên thực tế mọi việc không hẳn là như vậy. Vì
thế, qua trí tuệ của bạn về Trung Quán hay Đại Thủ Ấn, và hai chân lý - (chân
lý tương đối và tuyệt đối), bạn sẽ thấu hiểu bản chất hư ảo của thế giới, và sẽ
có thể giảm thiểu những khổ đau được tạo ra từ chấp thủ.
Bạn cần thực hành trưởng dưỡng tình yêu thương và tâm bi mẫn
Tóm lại, tôi muốn nói rằng ta
không nên chấp vào những tư tưởng, xúc cảm của mình, dù nó tốt hay xấu. Sự bám
chấp vào những thứ này thực sự là chấp thủ. Tôi không muốn nói rằng chúng ta
không nên có lòng từ bi hay thương yêu lẫn nhau. Nếu thế chúng ta sẽ trở thành
vô cảm như sỏi đá. Vì thế, xin bạn đừng hiểu lầm khi tôi nói, “Đừng bám chấp
vào cảm xúc của mình”. Có rất nhiều người có thể hỏi: “Làm sao tôi có thể yêu
thương người khác mà không quyến luyến bám chấp?”
Tình yêu thương với chấp thủ là
tình yêu thương mê lầm, yêu thương không chấp thủ là yêu thương trí tuệ. Như
tôi đã nói lúc đầu, bạn cần phải thực hành trưởng dưỡng tình yêu thương và lòng
bi mẫn. Tình yêu thương là tinh yếu của giáo lý Đạo Phật và cả các tôn giáo
khác. Không có gì là sai trái trong tình yêu thương, tâm bi mẫn hay sự quan tâm
và lòng mến mộ, nhưng phải được thắp sáng bởi trí tuệ không còn chấp thủ hay
không còn hiểu biết sai lệch. Làm sao hành giả có thể đi trên con đường cao quý
của Bồ đề tâm vĩ đại, khi tâm hành giả tràn đầy vô minh và hiểu biết lệch lạc
về thế giới mà mình đang sống.
Điều chúng ta cần tránh là sự bám
chấp hay thái độ chấp thủ. Chúng ta thử lấy quan hệ bạn bè để minh họa. Quá
nhiều ý nghĩ chấp thủ đối với bạn của mình sẽ đem đến sự đau khổ sau đó. Tôi
nghĩ rằng tất cả chúng ta đều có ít nhiều kinh nghiệm về chuyện này nên tôi
không cần nói nhiều. Vì thế, nếu chấp thủ, bạn sẽ kết thúc tình bạn của mình
trong mâu thuẫn và lục đục, không hưởng được khoảng thời gian tốt đẹp bên nhau.
Đôi khi sự cãi vã cũng chỉ để vui, nhưng đa số trường hợp, nó đều đem lại đau
khổ mà chúng ta không hề muốn.
Chính thái độ chấp thủ này đã
khiến trái tim bạn nhức nhối, tan nát, dẫn đến bệnh tim mạch. Nếu không chấp
thủ, khi đối diện với vấn đề rắc rối trong gia đình hay xã hội, bạn sẽ tìm ra
nhiều giải pháp tốt để giải quyết mọi việc một cách bình an. Bạn sẽ tránh được
những trải nghiệm đau đớn, sẽ dễ dàng coi những vấn đề rắc rối làm những bài
pháp thực tế trong cuộc sống, như những hành giả Phật pháp thực thụ. Đây là
những phương cách giúp bạn cải thiện tâm mình.
Sự tiến bộ sẽ được thấy rõ sau
vài năm thực hành phương pháp thực tập đào luyện tâm một cách chân chính và
đúng đắn
Nếu không cải thiện tâm thức,
chúng ta sẽ không thể cải thiện được lối sống của mình. Có rất nhiều người nói
rằng: “Tôi thích thiền định. Tôi đã thiền định trong nhiều giờ đồng hồ, nhiều
tháng trời, nhiều năm ròng”. Nhưng họ vẫn không thể cải thiện được lối sống của
họ. Họ tiếp tục cãi vã, mắng nhiếc, thậm chí đánh nhau thường xuyên với bạn
trai hoặc bạn gái của mình. Vì họ đã không hiểu được thực tế - điều gì đang
diễn ra trong cuộc sống và điều gì cần được chấp nhận. Mặc dù tu tập và thiền
định rất nhiều năm, song họ đã không thể thay đổi được lối sống, chẳng có chút
tiến bộ hay an bình nào trong cuộc sống của họ. Điều này cho thấy họ đã không
thực sự tập chung vào việc chuyển hóa tâm, không tiếp cận được phương pháp đúng
đắn giúp họ cải thiện tâm. Sự tiến bộ sẽ được thấy rõ sau vài năm thực hành
phương pháp thực tập đào luyện tâm một cách chân chính và đúng đắn.
Sự thay đổi bên trong sẽ mang đến
sự thay đổi bên ngoài. Khi sự chuyển hóa bên trong diễn ra, chúng ta có thể
nhận biết được điều này từ bên ngoài. Chỉ cần nhìn những dấu hiệu thay đổi
ngoài là chúng ta có thể nhận biết ai đó thực sự đang cải thiện. Và rồi những
người hàng xóm, bạn bè và tất cả mọi người cũng sẽ để ý tới điều đó và nói
rằng, “Anh ta đã tu tập thật tốt. Trước khi thực hành con đường tâm linh, anh
ta từng là một người kinh khủng, nhưng bây giờ anh ta trở nên thật ôn hòa và
chẳng bao giờ tranh cãi với bất kỳ ai? Nhờ công phu tu tập, anh ta thực sự trở
thành một người tốt, trầm tĩnh và đầy hiểu biết”.
Chúng ta không thực hành để mong
cầu danh tiếng hay để phô trương, nhưng những dấu hiệu tốt của sự thay đổi vẫn
hiển diện. Kinh điển có dạy, các vị Bồ Tát có những phẩm hạnh, dấu hiệu đặc
biệt chúng ta có thể nhận biết. Tương tự như vậy, thông qua sự chuyển hóa từ
bên ngoài, chúng ta có thể nhận ra một người có thực hành Phật Pháp hay không.
Niềm mong ước và lời cầu nguyện chân thành của tôi là hết thảy hữu tình chúng
sinh, đặc biệt là những ai có duyên với tôi và Truyền Thừa Drukpa, sẽ biết tinh
tấn tu tập để có thể mang lại những chuyển đổi tích cực trong cuộc đời mình,
sống hòa hợp với người khác và mãi mãi an vui trong hạnh phúc.
Gyalwang Drukpa
Nguồn: thuvienhoasen.org
