Người ta vốn tin rằng có những
con số may mắn, những con số rủi ro, những con số linh thiêng và những con số
đáng nguyền rủa. Khi quân xúc xắc gieo xuống, đố ai biết nó lăn theo hướng nào.
Người công dân thứ sáu tỉ trên hành tinh của chúng ta sẽ mang quốc tịch nào đây?...
đó là câu trả lời của một đấng linh thiêng không nhìn rõ mặt.
Trong khoảng thời gian chờ đợi,
tôi xin mạn phép giả dụ rằng đứa bé mang con số đặc biệt kia sẽ chào đời tại
một vùng đất đói nghèo khốc hại xứ Somalia hoặc trong một cung điện
lộng lẫy như Buckingham, hai địa danh có thể tạm coi như địa ngục trần gian và
thiên đường cõi thế. Nếu đứa bé đó cất tiếng khóc chào đời dưới mặt trời bỏng
giãy Somalia ,
âm thanh đầu tiên tưới rót vào tâm hồn nó sẽ không phải giai điệu của bài hát
ru mà là tiếng đạn bom, tiếng vo ve của những bầy ruồi, tiếng vỗ cánh của lũ
chim ăn xác. Mùi vị đầu tiên nó cảm nhận sẽ không phải mùi hoa cỏ, mùi lúa
chín, múi trái cây mà là mùi máu tươi và máu khô, mùi thối rữa của các tử thi
và mùi thối rữa của thực phẩm trong khẩu phần thường trực...
Nếu đứa bé ấy may mắn sống sót
cho đến tuổi trưởng thành, tôi cầu xin Thượng Đế đã dung dưỡng sinh linh ấy ban
phát cho nó khả năng nhận thức về thân phận của mình cho dù trí não nó chưa kịp
nở bừng đã tàn héo và mê mụ đi trong sự tê liệt của cùng khốn và nhàm chán.
Nhận thức về thân phận của chính mình là phẩm chất quan trọng để làm người. Như
vậy, đứa bé Somalia sẽ tin rằng số phận con người vốn là thế: vốn sinh ra giữa
một cặp đùi gầy guộc và bẩn thỉu, vốn phải chịu đựng đói khát và bị xua đuổi,
bị tàn sát như một loài vật yếu đuối hay sâu bọ nếu như nó không đủ khả năng để
hiểu rõ thân phận chính mình. Xin Thượng Đế hãy cho nó ơn huệ ấy. Xin hãy mở to
đôi mắt nó, hãy cho nó cơ hội nhìn thấy một cuộc sống khác nhân loại khác vì
chỉ như thế nó mới ý thức được chính mình. Người ta phải ra đi mới có trở về.
Trở về với chính mình là cuộc trở về khó khăn và quan trọng nhất.
Trong trường hợp thứ hai, nếu đứa
bé được sinh ra ở Buckingham, cuộc sống của nó được định vị giữa nhiều lớp rào
chắn, những lớp rào kiên cố được dựng lên nhằm tránh cho nó những hiểm hoạ, rủi
ro của cuộc đời đầy biến động và ô nhiễm. đứa trẻ may mắn kia được chuẩn bị để
trở thành một tiểu thiên thần. Tôi cầu xin Thượng Đế hãy ban cho tiểu thiên
thần ấy một trí tưởng tượng siêu việt. Để tâm hồn nó có thể vượt qua những lớp
rào chắn của cuộc sống phù hoa chạm tới những cõi đời khác, xúc cảm những nhân
loại khác, thấu hiểu rằng có những gian truân và những khổ đau nó không hình
dung nổi...
Trí tưởng tượng cũng là một phẩm
chất cao quý của con người. Không có nó, chắc chắn con người không thể cảm
thông, không có tình thương, sự khoan dung, lòng nhân hậu. Không có các hội cứu
tế, tương tế, từ thiện. Không có mẹ Teresa và các bà xơ. Trí tưởng tượng khởi
đầu cho một chuỗi những cảm xúc, suy tư, những giả thuyết trí tuệ, sự ăn năn và
những ý định tốt đẹp nhằm cứu vớt phần nhân loại đắm chìm trong cùng khốn và mê
muội. Đôi khi sự thiếu hụt trí tưởng tượng có thể dẫn đến những tội ác ngoài ý
muốn.
Một đứa con chủ trại mười bốn
tuổi lần đầu tập bắn đã nhằm đúng trán đứa bé khác bởi vì nó không hình dung
một con người có thể rúc giữa đám gai nhọn, nó ngỡ đó là con chồn con cáo hoặc
loài thú nhỏ nào đó sống ven rừng. Đứa bé kia rúc giữa đám gai nhọn vì muốn
đánh cắp những mẩu gỗ bên trong hàng rào của chủ trại. Gia đình túng bấn và mẹ
nó giao cho nó phận sự phải kiếm cho đủ củi về đun. Sự việc thật giản đơn. Một
tiếng súng nổ. Và một sinh linh lìa bỏ cõi đời. Có ai nghe thấy tiếng thở dài
của Thượng Đế chăng?... Tôi chưa nghe thấy. Trí tưởng tượng là sản phẩm của con
người nhưng đồng thời lại là một trong các vật liệu cấu tạo nên con người. Nó
không dành riêng cho các diễn viên. Lượng diễn viên chuyên nghiệp so với tổng
số nhân loại quá nhỏ bé. Trí tưởng tượng là một tiêu chuẩn đo tính người.
Không phải vô cớ mà người ta định
nghĩa: Con người là con vật ảo tưởng.
Vì sao chúng ta lại ảo tưởng. Bởi
chúng ta là Con Người. Giữa một loạt các khái niệm: trí tưởng tượng, ảo tưởng,
hi vọng, ước mơ, utopie và hallucination không có những ranh giới với các đồn
biên phòng được canh gác nghiêm cẩn. Chúng là những miền đất giáp ranh và những
no man s land chúng chơi trò đổi chỗ giống như các bóng ma đùa rỡn lúc vào đêm.
Trong tiến hoá, mọi sinh vật thường không thoả mãn với các điều kiện sẵn có của
chúng mà luôn luôn tìm kiếm một môi trường khác để kiến tạo những ổ sinh học
tốt hơn cho bản thân. Chúng ta cũng vậy thôi, chúng ta cũng trăn trở năm này
qua tháng khác, khắc khoải ngày đêm để tìm kiếm cho mình một cuộc sống tốt đẹp
hơn. Cái mà nơi sinh vật là "ổ sinh học tối ưu " nơi chúng ta gọi là
Sự hoàn thiện. Đó là khuynh hướng chủ đạo của cuộc nhân sinh.
Nhưng sự hoàn thiện là chân trời
đối diện, chúng ta càng tiến đến, nó càng lùi ra xa. Nó là Thượng Đế không nhìn
rõ mặt, là vị thần toàn năng và bất tử nhưng chỉ toàn năng và bất tử khi được
che khuất bởi những đám mây dày đặc trên đỉnh Olympe để người đời sáng tạo
gương mặt mình theo nét vẽ của họ. Vậy vì cớ gì chúng ta mãi theo đuổi vào trò
chơi vô tận này. Cuộc đuổi bắt mà kẻ theo đuổi khốn khổ là chúng ta đây biết
chắc chắn rằng chẳng bao giờ tới đích...
Vâng... Chúng ta theo đuổi vì
chúng ta biết rằng đó chính là bản chất đời sống. Ngoại trừ một bộ phận nhân
loại đắm chìm trong đói khát nhục nhằn chết chóc, chỉ dám tìm kiếm sự tồn tại
chứ không tìm kiếm cuộc sống thật sự và cuộc tồn tại đó chỉ ngang giá với sự
tồn tại của cỏ cây, còn những ai ý thức về thân phận người, về nhân cách và
thấu hiểu ý nghĩa cuộc sống đều phải dấn thân vào trò chơi đó. Chúng ta sống là
để tìm kiếm một Thượng Đế không nhìn rõ mặt, một giá trị mới đang còn ẩn náu
nơi chân trời xa ngái, sau những lớp mây và những đám sương mù. Con người chẳng
bao giờ sống đủ với những thứ họ đã nhìn thấy trước mắt, họ đã nắm trong tay,
họ đã cất vào các ngăn tủ. Con người sống bởi Cái sẽ đến. Cái sẽ là. Tất cả
những lao động nhọc nhằn, thử nghiệm, ước mơ, khắc khoải, hi vọng và tìm kiếm
không ngưng nghỉ là để tìm kiếm một cái mới, tốt đẹp hơn, cái chưa nhìn thấy.
Sống là phiêu lưu. Không cuộc
phiêu lưu nào hứa hẹn một kết quả chắc chắn. Chúng ta nhảy xuống biển bơi tới
bãi bờ phía trước vì nghe thấy tiếng gọi của Thượng Đế vọng trong chính tâm hồn
khao khát của chúng ta chứ không vì một cú điện thoại tại một hải cảng đã chờ
sẵn bên kia bờ đại dương. Biển nào cũng dung chứa xác tàu bè và hài cốt người
dưới những lớp sóng màu lam. Biển nào cũng có những bầy sirène và các tam giác
quỉ. Và như thế, khả năng sai lầm của con người là thứ rất khó kiểm soát và
thường chỉ được nhận diện sau khi sự việc đã xảy ra. Giờ đây, hẳn còn có những
người ngẩn ngơ tự hỏi: Vì sao giữa lòng Châu âu thế kỉ 20 lại nảy sinh ra những
lò thiêu người - giữa mảnh đất mà nền văn minh Hi-Lạp cổ đã tẩm đậm và phù trợ,
nơi tâm hồn con người được thanh lọc và thăng hoa trong ánh huy quang của thời
Phục Hưng, nơi trí óc con người được chiếu rọi bởi Thế kỉ ánh sáng?...
Thế đấy, đã từng như thế. Vậy các
công dân của thế kỉ mới, xin các vị hãy dè chừng. Lớp vỏ của nền văn minh rất
đỗi mong manh, nó có thể bị gãy vỡ ở những nơi và vào những lúc ta ít ngờ tới
nhất. Người xưa nói: Bóng tối ở ngay dưới chân đèn. Chúng ta thường mắc bẫy ở
những nơi ta tin chắc rằng vô sự. Con người sáng tạo ra ngôn từ nhưng lại bị
chính ngôn từ lừa mị dẫn dắt và họ biến thành nô lệ của một tôn giáo, một hệ tư
tưởng hoặc một đảng phái. Từ khát vọng vươn lên một thế giới tốt đẹp hơn, họ đã
rơi xuống bãi lầy ở nơi đó giữa bùn đen, họ phải chấp nhận trở thành những kẻ
tàn ác, đểu giả hoặc đớn hèn, trong cả hai chiều hướng tính Người đều giảm
thiểu và tính Không Người gia tăng bù vào khoảng trống. Đây không phải trường
hợp của vài cá nhân, thậm chí vài ba triệu người.
Vậy thì những công dân tương lai
của hành tinh, xin các vị hãy biết cảnh giác với các luận thuyết và các ngôn
từ, chúng ta tinh khôn hơn loài vật nhưng chúng ta mỏng manh hơn chúng. Loài
vật không suy nghĩ, chúng tìm kiếm và kiến tạo những ổ sinh học mới theo bản
năng, trong bản năng ấy Thượng Đế đã cho chúng một khả năng tiên liệu. Chúng ta
là con người, chúng ta sáng tạo nên ngôn ngữ xây thành đắp luỹ cho thế giới
người bởi chính ngôn ngữ rồi đôi khi chúng ta lạc lối chết ngạt trong các thành
luỹ giống như kẻ xây một mê cung rồi bị cầm tù trong chính mê cung ấy chẳng tìm
được lối ra.
Các vị, những kẻ hậu sinh, các vị
có thể quên hết những cái tên hãi hùng của lịch sử: Hitler, Stalin, ... Vâng,
các vị có thể quên hết đi, đó là quyền của các vị. Nhưng chớ bao giờ quên khả
năng có thể lầm lạc của con người. Bởi con người không quá hùng mạnh như hằng
tưởng. Chúng ta không khoẻ như hùm beo gấu sói. Chúng ta không thể quay mọi
chiều như con sâu, không chạy nhanh như đà điểu, không đánh hơi tài như chó,
không cảm nhận và tiên liệu thời tiết nhạy bén như loài ong... Nhưng chúng ta
sẽ mạnh nếu chúng ta biết sử dụng trí khôn. Và một phần rất cốt lõi của trí
khôn được hình thành trên những nghiệm sinh trực tiếp và gián tiếp.
Những kinh nghiệm khốc hại của các
thế hệ trước sẽ trở thành tài sản của các vị nếu các vị biết sử dụng. Lịch sử
không tiến lên theo cùng một nhịp điệu, không đều đặn liên tục một cách máy
móc. Nhưng đừng hi vọng cắt thời gian thành từng lát như cắt bánh mì. Nghĩ như
thế là tự sát. Lịch sử có các bước nhảy, những chỗ thụt lùi, lúc nhanh lúc
chậm, khi rực rỡ khi tăm tối... nhưng nói chúng vẫn là dòng chảy, và trên tổng
thể, theo chiều lên cao. Con người càng ngày càng Người hơn, tự do hơn.
Xa xưa, chúng ta sống thành bộ
lạc và theo lệnh của kẻ cầm đầu bộ lạc chúng ta giết người của bộ lạc bên cạnh,
cách chúng ta một cánh rừng. Sau rồi, sống theo đơn vị quốc gia chúng ta tiến
hành chiến tranh với quốc gia bên cạnh theo lệnh quốc vương hay ngài tổng
thống. Giờ đây, không gian sinh tồn được mở rộng. Những thay đổi về cấu trúc
hành chính đem lại chiều kích tự do mới cho con người. Càng ít phụ thuộc vào
một hệ thống kín nào đó con người càng Người hơn, càng tự do hơn. Và cùng với
những tiến bộ của nền văn minh con người ngày càng mạnh. Christophe Colomb phát
hiện ra châu Mỹ với các thuyền buồm chứ không phải tàu du hành vũ trụ. Mỗi thời
đại có chân trời riêng của mình. Đà bay của các công dân thế kỉ sau sẽ rộng hơn
đà bay của chúng ta.
Tuy nhiên, tôi vẫn thường nghĩ
tới hình ảnh con người đầu tiên rời bỏ cánh rừng tiền sử, phóng tầm mắt lo âu
về chân trời phía trước. Anh ta có sợ hãi chăng?... Hiển nhiên là có. Anh ta đã
quen ẩn trong hang đá, núp dưới vòm cây, quen cái ổ sinh học được định vị. Giờ
đây anh ta rời bỏ chốn ấm êm đó, tiến về bình nguyên... Một không gian xa lạ.
Trống trải. Mênh mông. Không nơi trú ngụ. Một bầu trời hoang vu kinh hoàng.
Không cành lá, không chim chóc. Một bao la ngập lụt. Nhấn chìm. Hù doạ. Sấm
sét. Bão giông. Mặt trời thêu đốt... Nhưng con người sợ hãi đó đã cố vượt qua
nỗi sợ hãi của bản thân, vươn thẳng lưng cất bước. đẹp thay. Dũng mãnh thay
hình ảnh đó. Tổ tiên chúng ta đã khởi đầu lịch sử bởi khảnh khắc đầu tiên rời
bỏ cánh rừng, tiến về phía bình nguyên.
Từ đó tới nay bao nhiêu trang sử
đã lật qua?... Bao nhiêu nước đã chảy trôi dưới những chân cầu?... Nhưng tôi
vẫn muốn nhắc lại hình ảnh của tiền nhân. Bởi mãi mãi sống vẫn đồng nghĩa với
hiểm nguy. Và mỗi khi mường tượng tới cuộc dấn thân của những công dân tương
lai tim tôi vẫn thắt lại vì khắc khoải và đâu đó, giữa mớ cảm xúc và ý tưởng
hỗn độn trong óc não tôi, có cái gì như tiếng kêu câm nín, có cái gì như nỗi lo
âu không thể cất lời, có một nỗi sợ hãi ẩn náu dưới tiếng thét điên cuồng thúc
hối: Ra đi!... Vâng. Như thế đấy... Và phải chăng đó chính là thân phận vĩnh
cửu của con người?... Bởi thế, tôi xin chúc những con người của ngày mai có đầy
lòng can đảm để ra khỏi cánh rừng và tiến về phía chân trời phía trước.
Dương Thu Hương
Theo ghi chú thì Bài viết này được xuất bản trong tập Những lá thư gửi
cho người công dân thế giới thứ 6 tỉ (Letters to the Six Billionth world
Citizen) sẽ phát hành cuối năm 1999. Vì lý do tế nhị, Tự hiểu mình's Blog đã tự điều chỉnh một vài chổ cho phù hợp!
Nguồn: 4phuong.net
