Là một tôn giáo trung đạo, đạo
Phật không xem của cải là điều xấu, cũng không xem nó là cứu cánh trong tự thân
của nó.
Tuỳ thuộc vào phương cách nó được
tạo ra và mục đích con người sử dụng nó, của cải sẽ được khuyến khích hay bị
lên án. Đối với người Phật tử, vấn đề không phải ở chỗ người ta nên có bao
nhiêu của cải, mà là cách thức họ sở hữu và sử dụng của cải thế nào.
Nếu của cải được tạo ra bằng
những con đường phi pháp và phi đạo đức, và được sử dụng cho những hoạt động
chống lại xã hội, hoặc ngay cả cho nhu cầu xa xỉ, đạo Phật xem của cải như thế
là điều xấu ác. Nếu của cải được làm ra do nỗ lực chân chính, dùng để mang lại
an lạc và hạnh phúc cho chính mình, cho gia đình mình và vì lợi ích cho xã hội,
nó được coi là một phương tiện quan trọng để tạo một cuộc sống tốt đẹp và một
cuộc sống đạo đức có thể được. Trong Kinh, đức Phật nói như sau:
Sự phát triển trong điền sản,
trong của cải và ngũ cốc, nơi người bạn đời và con cái, nơi người làm công và
nơi súc vật gồm trong mười sự phát triển mà một vị thánh đệ tử trưởng thành
trong bậc thánh, cố gắng làm để hoàn
thiện mình.
Nói cách khác, đạo Phật khuyến
khích một đời sống chính đáng để thiết lập một xã hội tốt đẹp. Đoạn kinh sau
đây mô tả tinh thần tương tự:
Vì chính mình và vì mọi người, ta
không làm điều xấu ác, cũng không muốn vì những con trai con gái mình, hay vì
của cải, vì vương quốc mà làm điều xấu ác, cũng không muốn thành công bằng
những phương tiện bất thiện. Người như vậy là đạo đức, khôn ngoan và đúng đắn.
Chính từ việc này mà đạo Phật cho
rằng mắc nợ là khổ và không mắc nợ là nguồn gốc của hạnh phúc.
Như đức Phật đã dạy rằng tâm dẫn
đầu các nghiệp báo của con người, cho nên nói rằng đời sống tiện nghi hay của
cải vật chất tự thân nó là một điều xấu ác là sai lầm. Mặt khác, đạo Phật tán
thán của cải được làm ra bằng những con đường chân chính. Đạo Phật đề cao sự sử
dụng của cải chân chính cho sự an lạc và hạnh phúc của chính con người, cho
hạnh phúc của cha mẹ, những thành viên trong gia đình, họ hàng, bè bạn, người
quen và cho tỳ-kheo, tỳ-kheo ni.
Người làm điều thiện sẽ được giàu
có trong đời này và đời sau là một trong những điều giáo huấn tốt đẹp mà Phật
tử nào cũng biết đến. Tất cả những điều này nói lên rằng đạo Phật không phải là
một tôn giáo bảo con người đừng có của cải, mà là một tôn giáo chấp nhận của
cải là một điều đáng được tầm cầu vì nó có thể giúp ích cho một đời sống tốt
đẹp. Trong số đệ tử cư sĩ của đức Phật, Cấp Cô Độc, là một thương gia giàu có,
nổi tiếng là một người đại thí chủ của đức Phật và tăng đoàn, thường được tán
thán là một người làm lợi ích nhiều nhất và được gọi là trưởng lão thí chủ.
Tuy nhiên, đạo Phật không tán
thành sự lạm dụng của cải để xa xí, vì đó là một nguyên nhân làm mất mát của
cải cũng như đưa đến tình trạng buông lung trong lạc thú. Kinh điển Phật giáo
lên án cả hai thái độ bủn xỉn và phung phí đối với của cải và xem những kẻ hà
tiện là nô lệ, trong khi coi những kẻ lãng phí của cải là kẻ tự huỷ hoại mình.
Hai loại người này bị coi như khó làm hài lòng và khó mang đến an lạc cho người
khác.
Hơn thế nữa, ngay cả của cải sinh
ra bằng phương cách đạo đức và hợp pháp, kinh điển Phật giáo cũng cảnh cáo
những kẻ trở thành nô lệ cho của cải. Chấp thủ vào của cải vật chất sẽ là gánh
nặng:
Của cải sẽ làm hỏng kẻ ngu nhưng
không thể làm hỏng người tìm kiếm bờ bên kia (niết-bàn). Vì tham lam của cải kẻ
ngu làm hỏng chính mình và làm hỏng những kẻ khác.
Thái độ của người theo Phật có
thể được nhìn thấy rõ ràng qua việc chấp nhận con đường trung đạo vượt lên trên
hai cực đoan của sự phóng dật trong chủ nghĩa vật chất nhằm thoả mãn khoái lạc
giác quan, và sự nghèo khó, thiếu thốn mọi phương tiện cần thiết để có đời sống
đạo đức tốt đẹp. Cực đoan đầu sẽ đưa đến nợ nần và đau khổ.
Kinh Pháp Cú dạy rằng “đói là căn
bệnh lớn nhất.” Vì nghèo khó được coi là nguyên nhân khuyến khích người ta nói
dối, lường gạt, sanh ra trộm cắp và phi đạo đức, làm phát sanh sự bất ổn và rối
loạn xã hội. Hơn thế nữa, trong một tình trạng nghèo khó, người ta rất khó sống
một cuộc đời đạo đức và tâm linh, chưa cần nói đến sống một đời vì xã hội. Mặt
khác, đức Phật xem của cải vật chất là một phương tiện hỗ trợ một đời sống đạo
đức và tiến bộ trí tuệ, chứ tự thân nó không phải là cứu cánh. Để có sống một đời
đạo đức và tiến bộ tâm linh, cần có nhiều điều kiện. Đó là con người phải khoẻ
mạnh, không thiếu thốn lương thực, sống trong môi trường thân thiện, và tập thể
hoà hợp.
Một cống hiến quan trọng khác về
vấn đề của cải được tìm thấy trong kinh điển đạo Phật là khuyên người ta không
nên tiếc nuối khi của cải bị huỷ hoại hay bị mất cắp. Trong trường hợp tăng
thêm của cải, người ta nên điềm tĩnh. Thái độ đầu tiên giúp chúng ta thoát khỏi
đau khổ vì sự đổi thay trong khi thái độ sau giúp người ta tránh khỏi sự thoả
mãn cảm giác. Thái độ quân bình như vậy sẽ giúp cho chúng ta thoát khỏi hai cặp
pháp thế gian, đó là sự được mất, và hạnh phúc đau khổ. Khuynh hướng chung là
con người cảm thấy hạnh phúc, vui sướng và bám víu vào điều đạt được, và đau
khổ khó chịu và thờ ơ đối với điều mất mát.
Trích theo Kinh tế từ cái nhìn
Phật giáo
