Kế tục tinh thần tôi đã viết
trong sách ‘Bàn về Văn hóa người Việt’, những điều mà tôi quan sát được, ghi
dưới đây, thực là gặp ở khá nhiều người, nhiều nơi… Có thể vụn vặt trong đời
sống bình thường hàng ngày, nhưng nhìn rộng ra xã hội, nếu chúng phổ biến đến
mức tích tụ khí nhược tiểu thì tương lai sẽ u tối lắm thay, mong gì đóng góp
tích cực được cho Thế giới?!
Thực chất những điều vụn vặt như
thế, ở nhiều người chỉ là ‘cái một tí’ trong tính cách nhìn qua có vẻ như thuộc
về con người, ở đâu chẳng có, xã hôi nào chẳng thấy… Nhưng nếu thành tập tính
sống, nó không đủ lượng khiến người phải tính, chẳng đủ chất để người muốn
dùng, bởi vậy nó như là cái ‘gen bản ngã’ của họ, nguyên nhân chính của sự
nhược tiểu.
Trong bài này tôi ngụ ý rằng: Khí
chất sống không phải là điều chỉ mong có ở những con người to tát về cương vị
hay tuổi đời. Nói đúng hơn: khí chất trong mỗi người khiến đời sống của họ phát
triển, Thiên hạ phải nể phục, có hay không tùy thuộc vào những điều tưởng như
vụn vặt hàng ngày họ đã thể hiện và đối xử như thế nào…
Đất nước nào cũng có một vài quốc
gia bên cạnh, luôn có tính hai mặt tốt/xấu. Nhưng nếu Văn hóa làm nên khí chất
người dân Đất nước mình sáng mạnh thì sẽ tiếp thu được nhiều cái hay, lọc bỏ đi
nhiều cái dở…Những điều tôi ví dụ dưới đây với ý nghĩa phản tỉnh thái độ sống
để dũng cảm thay đổi tích cực, khiến các ngoại bang phải kính trọng thêm nhiều
phần!
- Phải đi bộ một tí đã kêu xa nên
tìm cách lôi chợ quê về sát chung cư, đi xa một tí đã dựa dẫm xe máy, một tí
buồn ngủ đã muốn ngắt đoạn chương trình, nóng một tí đã kêu, lạnh một tí đã rúm
tứ túc, ngồi một tí đã đặt dẹo, xếp hàng 1 tí đã chen.
- Đèn đỏ còn nửa phút chuyển sang
xanh mà không thể đợi, va quệt xây xát tí xe đã lao vào xỉ vả khiến choảng nhau
mẻ đầu, bị cảnh sát dừng xe vì đi sai mà chỉ tí nguyên cớ đã to tiếng cãi và
nhờ vả quan trên can thiệp.
- Đến quán ăn vì một tí sơ xuất
mà lớn giọng xỉ vả nhân viên, hùng hổ gặp Sếp của họ để đòi đặc ân. Chỉ vì
thiếu tí nước mắm bữa tối mà cả hội nhà văn nhạt mồm, chả còn tí gì ấn tượng
Luvre mà người ta bỏ tiền cho họ thăm thú.
- Đến dự những chương trình học
hay hội nghị quan trọng, chuyên đi muộn chỉ vì một tí lý do, nghe một tí thấy
khó hiểu đã chê bai diễn giả, một tí điện thoại đã làm phiền bao người khác,
một tí việc phát sinh cũng nghĩ cách bỏ dở mà về.
- Một tí lời người nói không đúng
ý mình quay mặt giận dỗi kết luận người khác khó tính, một tí chưa vui đã thành
căng thẳng, một tí vị kỷ chẳng xác đáng mà đòi bao người phải điều chỉnh hay
phiền tâm.
- Một tí phật ý riêng mà nghĩ
cách hành người làm tắc chuyện cần của họ. Mồm nói: Tiền không thành vấn đề,
nhưng vấn đề là Tiền bao nhiêu. Cái chính là Tình mà tình riêng mới là chính.
Quyền chẳng là gì nhưng cái gì cũng đợi Quyền ban ý chỉ.
-Một tí cái cau mày, lớn giọng
của Sếp đã hốt hoảng, nhẹ hơn là líu lưỡi, hay nhanh chóng thỏa hiệp, đánh mất
khả năng bảo vệ chính kiến, tiêu tan cái ý nghĩ hăm hở ban đầu của mình muốn
nói.
- Mới nói một tí điều hơi mới đã
tưởng là cải cách, có một tí điều hơn đã nhìn hạ mục vô nhân, biểu lộ một tí
thái độ bất đồng đã bị cho là chống đối. Một tí bất bình với kẻ càn quấy bên
cạnh đã sợ vạ đến thân.
Chúng ta có thể thấy một dạng
thức khác của những ‘cái một tí’ mang tính chất xấu, dẫn đến sự ‘phân thân’ tha
hóa, tôi tạm liệt kê như sau:
. Chưa đẳng cấp đã phân biệt –
Vừa phân biệt đã suy đồi.
. Chưa hành đạo người đã rất háo
danh – Vừa có tí danh đã coi thường kẻ khác.
. Chưa văn minh đã đồng nhất –
Vừa đồng nhất đã lai căng.
. Chưa biết nghề đã dạy thợ – Vừa
dạy thợ đã chán nghề.
. Chưa Tết đã nhất – Vừa nhất đã
bét. Chưa Hè đã Hội – Vừa Hội đã chán.
. Chưa có tài đã đánh mất tâm –
Mới có chút tâm đã bài xích tài.
. Chưa giàu đã khinh nghèo – Vừa
bớt nghèo đã lụy giàu.
. Chưa đỗ ông nghè đã đe hàng
Tổng – Vừa đe hàng Tổng đã sợ thằng Mõ.
. Chưa hiểu Lễ mà đã nói đến
Nghĩa – Mới làm chút Nghĩa đã kịp vô Lễ rồi.
. Chưa biết tưởng hiểu, hiểu tí
đã nói – Vừa nói đã sai, sai tí đã vạ miệng.
. Chưa biết phận làm con đã làm
cha – Vừa làm cha đã quên mất phận làm con.
. Chưa đợi cùng vui đã hò nhau
uống – Vừa giả lả uống đã càn quấy say.
. Chưa leo lên cao đã khiến tình
sơ – Vừa mới bị sơ giật mình chạy chức.
. Chưa thẳng hướng đến đã rẽ
ngang – Vừa mới đi ngang rổn rang bàn lùi.
Còn những điều tôi viết dưới đây
lại là biến thể từ sự nhược tiểu. gây nên những hậu quả rất xấu khác, nếu trở
thành tập tính sống của số đông trong xã hội:
. Quen mặc cả với ma quỉ nên nghi
ngờ sự vô tư của Thần Thánh - Đi với Bụt mặc áo cà sa nhưng tâm thế sẵn sàng
vứt bỏ để mặc áo giấy – nên Ma không sợ, Bụt không quý. Không ở hiền nên chả
gặp lành, nếu gặp chưa lành giải pháp là chả ở hiền nữa
. Chưa biết đích đến đã nghĩ đi
tắt, đang bị lạc mà đòi đón đầu. Lúc nào cũng vội nhưng luôn bị muộn. Chưa khôn
đã nghĩ mưu, rất hàm hồ mà sa vào cảm tính. Chưa hiểu điều lớn đã coi thường
điều nhỏ, vừa làm điều nhỏ đã đánh mất điều lớn.
. Là người lao động mà chẳng thực
cần lao, chưa làm đã sợ thiệt. Không cố gắng làm đúng, đủ mà dành nhiều tâm trí
cho việc làm tắt, ăn bớt. Tự nhận thông minh nhưng rất ít sáng tạo, quay ra tự
sướng mình đưa Cuội lên Mặt Trăng
. Chị ngã em nâng nhưng lại đào
hố bẫy người. Lá lành đùm lá rách nhưng chả muốn ai lành hơn mình. Một con ngựa
không ăn cả tàu bỏ cỏ vì buồn kiếp ngựa bị giết mổ chứ không phải là Ngựa
chiến.
. Lựa chọn kết bè với nhau bởi
tương đồng hay cùng muốn mang âm mưu từ quá khứ đến tương lai. Hay nói đạo đức nhưng
rất thiếu trách nhiệm. Không thích đứng sau người khác vì hãnh tiến chứ không
phải có phẩm chất ưu trội.
. Mua bán mọi thứ ngay cả khi
không có tiền, dám làm tất cả khi đã có tiền - Được làm vua thua làm giặc, nên
chất giặc trong vua và làm vua bọn giặc. Liều lĩnh khi làm điều xấu nhưng rất
đắn đo khi làm điều tốt.
. Rất kém chung nhau đầu tư xã
hội, nhưng bầy đàn chen chúc nhau đầu cơ. Giỏi mưu cầu lợi ích cá nhân mà không
cam kết được lợi ích của đối tác. Không có cống hiến nên trở thành loài kí sinh.
. Không có người tiên phong nhưng
rất nhiều kẻ xúi bẩy. Không biết làm bạn nhưng rất giỏi kết bè. Rất sợ chết
nhưng sống rất liều. Muốn hòa bình nhưng cách sống rất gây xung đột.
. Giỏi nịnh làm vừa lòng người
này nhưng lại làm mất lòng người khác - Thật thà mà không đi đến chân lí –
Thẳng thắn mà bất chấp sự thật. Không biết nể người làm điều đúng mà rất sợ
những đứa làm sai.
. Mê tín mà không có đức tin, rất
đa nghi vì không biết sống thiện. Đổ tại Khoa học là lý thuyết nên không chịu
thực hành đúng sa vào hành động bản năng. Không tin việc tổ chức đang làm mà
tranh cơ đoạt vận và dựa vào may rủi.
. Kém văn minh nhưng lại tự hào
là rất văn hóa. Không phát triển mà lịch sử rất dày. Rất nhiều phong tục mà ít
nghi lễ. Không biết lễ nghĩa mà đòi học phép lịch sự Thiếu tôn nghiêm ngay cả
khi hát quốc ca
Từ vài điều trên, tôi cho rằng
tầng lớp cao của xã hội (giới quyền chức, nhân trí sĩ, doanh nhân…) tuy chiếm
số ít về tỉ trọng dân số, nhưng ‘cái một tí’ của họ lại thực sự ảnh hưởng mạnh
lắm đến các tầng lớp còn lại. Thế nên rất cần cái chất ‘đẳng cấp cao’ trong
hành vi ứng xử, lối sống, lao động sẽ hướng đạo cho dân chúng có được trong
cộng đồng xã hội những ‘cái một tí’ sao cho hay ho để trở thành khí chất mạnh
mẽ của Đất nước. Bởi vậy tàng lớp cao của XH phải nhận trách nhiệm chính và cao
nhất về Khí chất của Đất nước mình.
