Gia đình truyền thống Việt
Trước hết, người cha, người mẹ là những tấm gương sáng về đạo đức lối sống, về sự hy sinh xây dựng tổ ấm gia đình. Có biết bao người mẹ tần tảo một nắng hai sương để nuôi con khôn lớn thành người; biết bao người cha lặn lội tha phương dành dụm từng đồng tiền, từng hạt gạo gửi về nuôi vợ, nuôi con. Thế hệ các gia đình Việt Nam đã trải qua hai cuộc chiến tranh khốc liệt giải phóng đất nước, những năm tháng vật lộn với thời buổi kinh tế khó khăn càng thấm thía những giá trị quý giá của gia đình truyền thống. Nhiều gia đình đã giữ được những vốn văn hóa, nghề gia truyền của cha ông từ ngàn xưa, đóng góp cho sự phát triển của đất nước, dân tộc, làm rạng danh non sông gấm vóc.
Ðảng và Nhà nước luôn luôn đánh giá cao vai trò của gia đình như là nhân tố quan trọng quyết định sự phát triển bền vững của xã hội Việt Nam . Chiến lược xây dựng gia đình Việt Nam giai đoạn 2005 - 2010 khẳng định: "Gia đình là tế bào của xã hội, là nơi duy trì nòi giống, là môi trường quan trọng hình thành, nuôi dưỡng và giáo dục nhân cách con người, bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống tốt đẹp, chống lại các tệ nạn xã hội, tạo nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa". Trong công cuộc đổi mới, đất nước ta đã có những thay đổi toàn diện và sâu sắc trên tất cả mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có các mối quan hệ gia đình. Quá trình đổi mới đem đến cho gia đình Việt Nam những cơ hội phát triển, mức sống của đại bộ phận các gia đình được nâng cao, các chức năng cơ bản của gia đình có nhiều biến đổi theo chiều hướng tích cực, góp phần xây dựng và gìn giữ hạnh phúc cho mỗi gia đình Việt Nam.
Trong bối cảnh hiện nay, gia đình Việt Nam đã và đang chịu tác động nhiều chiều, tạo nên hệ quả khôn lường cho mọi gia đình. Vòng xoáy của cuộc sống hiện đại làm cho một bộ phận giới trẻ bị suy thoái về đạo đức. Sự tác động mặt trái của cơ chế thị trường đã tạo ra lối sống thực dụng, tôn thờ đồng tiền, coi thường đạo đức gia đình truyền thống. Chỉ vì đồng tiền mà con cái có hành vi bất hiếu với cha mẹ, anh em mâu thuẫn, vợ chồng không còn thủy chung. Nhiều gia đình lục đục, tan vỡ do nguyên nhân kinh tế. Trong khi đó, các tệ nạn xã hội, nhất là mại dâm và ma túy luôn luôn rình rập đe dọa các gia đình.
Thực trạng xuống cấp về phẩm chất đạo đức, lối sống nhân cách trong xã hội thời gian qua dẫn đến tình hình vi phạm pháp luật xảy ra nghiêm trọng, trong đó đối tượng vi phạm pháp luật trong tuổi vị thành niên gia tăng trong thời gian qua chủ yếu tập trung vào những nguyên nhân.
Thứ nhất, là từ phía gia đình. Đây là nguyên nhân đầu tiên và chủ yếu, bởi môi trường sống trong gia đình có tác động đầu tiên và ảnh hưởng sâu sắc tới quá trình phát triển nhân cách của giới trẻ. Vai trò của gia đình trong việc quản lý, giáo dục giới trẻ, đặc biệt là vai trò của cha mẹ là hết sức quan trọng. Quản lý và giáo dục của gia đình là một quá trình liên tục và lâu dài từ khi đứa trẻ sinh ra cho đến khi trưởng thành. Gia đình nào tạo dựng được môi trường giáo dục tốt, có nề nếp kỷ cương thì mặc dù điều kiện kinh tế có khó khăn nhưng vẫn có cuộc sống hạnh phúc, con cái có lối sống trong sáng, lành mạnh. Ngược lại, môi trường giáo dục trong gia đình không tốt sẽ là nguyên nhân dẫn con cái đến con đường vi phạm pháp luật. Những thiếu sót, sai lầm từ phía gia đình là do lựa chọn phương pháp quản lý, giáo dục không đúng, như: thỏa mãn và đáp ứng đầy đủ yêu cầu vật chất của con cái khi các yêu cầu này là không chính đáng, không phù hợp với lứa tuổi hoặc điều kiện kinh tế của gia đình. Sự nuông chiều thái quá, không bắt làm lụng, coi nhẹ hoặc bỏ qua lỗi lầm, nghĩa vụ của con cái, từ đó tạo ra thói quen, tâm lý đòi hỏi, hưởng thụ sống ích kỷ, ỷ lại. Bên cạnh đó lại có gia đình do bố mẹ thiếu hiểu biết nên khi thấy con có lỗi đã không tìm cách khuyên răn mà lại dạy con bằng cách đánh đập, hành hạ. Đây cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến vi phạm pháp luật của giới trẻ hiện nay. Có gia đình thiếu trách nhiệm, không quan tâm trong việc quản lý và giáo dục con cái, ỷ lại cho nhà trường và xã hội như: bố mẹ lo làm ăn buôn bán, do phải đi công tác xa thường xuyên, hoặc bố mẹ ốm đau bệnh tật không quản lý chặt chẽ việc học tập, sinh hoạt của con cái. Có trường hợp con cái bỏ học hàng tháng, đi chơi qua đêm, nghiện hút và có hành vi vi phạm pháp luật mà bố mẹ không hề hay biết, chỉ đến khi nhận được thông báo của cơ quan công an hoặc hàng xóm, bạn bè mách bảo thì mọi việc đã muộn. Một số gia đình có hoàn cảnh đặc biệt như bố mẹ ly hôn; bố mẹ đang chấp hành án phạt tù, bố hoặc mẹ không còn, sống với dì ghẻ hoặc bố dượng, mồ côi cả bố mẹ các em phải ở với ông bà, anh chị em ruột, sống một mình, sống lang thang. Những trẻ em rơi vào hoàn cảnh này thường bị tổn thương về tâm lý do tự ti, mặc cảm, thiếu thốn tình cảm, thiếu điều kiện học tập vui chơi, thiếu quản lý, giáo dục dẫn đến mất phương hướng khi hành động dễ bị lôi kéo vào những hành vi tiêu cực, phạm tội.
Thứ hai, là từ phía nhà trường. Hiện nay hầu hết các trường học đều tổ chức cho học sinh tham gia ký cam kết không vi phạm pháp luật, nhưng thực tế đây cũng chỉ có tính hình thức. Trong khi đó, các chương trình giáo dục pháp luật lại chưa được chú trọng, chưa có nhiều giải pháp quản lý, giáo dục và giúp đỡ các học sinh chưa ngoan. Thông thường, khi phát hiện học sinh vi phạm kỷ luật thì hình thức xử lý là đuổi học, mà hình thức này khi áp dụng lại vô tình tạo ra khoảng trống thiếu vắng sự quản lý, giáo dục nên dễ đưa học sinh vào con đường vi phạm pháp luật. Ngoài ra, sự phối hợp trao đổi thông tin, liên lạc giữa gia đình và nhà trường thiếu chặt chẽ nên nhiều học sinh tự ý bỏ học đi lang thang hoặc tìm niềm vui qua các trò chơi điện tử, phim ảnh bạo lực, khiêu dâm mà Nhà trường và Gia đình không hay biết. Đây là điều kiện để các đối tượng xấu ngoài xã hội lợi dụng để lôi kéo các em vào con đường vi phạm pháp luật.
Thứ ba, là từ phía xã hội. Do những tác động của mặt trái nền kinh tế thị trường cùng với những thiếu sót trong việc quản lý văn hóa - xã hội của các cơ quan nhà nước, các tổ chức xã hội, vì vậy chúng ta chưa đánh giá hết tính chất phức tạp, nghiêm trọng của tình hình vi phạm và tội phạm trong giới trẻ, người chưa thành niên để đề ra những chủ trương, biện pháp phòng ngừa ngăn chặn và đấu tranh phù hợp. Hệ thống pháp luật về trẻ em và người chưa thành niên thiếu đồng bộ, việc thi hành chưa nghiêm, chưa có tác dụng dăn đe, ngăn ngừa. Sự phối hợp hoạt động của các cơ quan bảo vệ pháp luật còn thiếu chặt chẽ, các ngành, các cấp chính quyền chưa coi trọng đúng mức và chưa thực hiện hết trách nhiệm của mình trong công tác phòng, chống vi phạm pháp luật của người chưa thành niên, coi đó là trách nhiệm chủ yếu của gia đình và nhà trường. Vai trò của các đoàn thể xã hội, đặc biệt là Đoàn Thanh niên trong công tác giáo dục và phòng ngừa vi phạm pháp luật của giới trẻ, người chưa thành niên còn mờ nhạt. Thông thường những người vi phạm pháp luật thuộc đối tượng ở tổ chức nào thì ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn giao cho tổ chức đó giáo dục, giúp đỡ và bảo vệ quyền lợi của họ, nhưng thực tế thì rất ít giới trẻ vi phạm pháp luật được giao cho Đoàn Thanh niên quản lý, giáo dục, nếu có thì cũng chưa được các cơ sở đoàn quan tâm đúng mức. Sự mờ nhạt của nhiều tổ chức đoàn cùng với việc thiếu quan tâm của gia đình dẫn đến nhiều thanh niên sau khi trở về từ trường giáo dưỡng lại tiếp tục đi vào con đường tái phạm.
Thứ tư, là từ chính bản thân từng cá nhân. Giới trẻ thông thường ở tuổi là người chưa thành niên có những đặc thù riêng, đó là nhóm đối tượng còn chưa được hoàn thiện về thể chất và tinh thần. Ở độ tuổi này, họ luôn hướng tới sự ham thích mới lạ, hiếu động, muốn thể hiện tính anh hùng, hảo hán, do đó có trường hợp chỉ vì cái nhìn thiếu thiện cảm hay chỉ vì xích mích nhỏ mà các em thực hiện những hành vi phạm tội đặc biệt nghiêm trọng như cố ý gây thương tích, giết người hoặc dễ bị các đối tượng xấu trong xã hội kích động, lôi kéo vào con đường vi phạm pháp.
Con người luôn là nhân tố hàng đầu quyết định sự phát triển của một quốc gia, dân tộc. Để đất nước văn minh thì cần có những con người văn minh. Nhưng không biết từ bao giờ, đời sống của con người Việt Nam đã xuất hiện những biểu hiện của sự suy thoái đạo đức. Những hành động sai bắt nguồn từ suy nghĩ lệch lạc, không phải con người không được giáo dục mà vì “văn hóa mới” xâm nhập vào Việt Nam khá dễ dàng và không chọn lọc. Hãy làm gì đó để “Nhân cách, đạo đức” thế hệ trẻ con người Việt Nam, Gia đình truyền thống Việt Nam hôm nay và cả những thế hệ trẻ mai sau mãi giữ được những bản chất tốt đẹp vốn có và thế hệ trẻ ngày nay có đủ đạo đức và trí tuệ xây dựng một đất nước vững mạnh trong tương lai, chúng ta cần có những giải pháp ngăn chặn vi phạm pháp luật tuổi vị thành niên và xây dựng hạnh phúc gia đình truyền thống Việt Nam.
Tăng cường vai trò của gia đình với ý nghĩa là rào cản của hiện tượng vi phạm pháp luật của giới trẻ, người chưa thành niên. Công tác giáo dục được thể hiện cụ thể như việc lựa chọn phương pháp giáo dục đúng, tăng cường trách nhiệm trong quản lý và giáo dục con cái, kiểm tra các hoạt động hằng ngày của các em để kịp thời uốn nắn, sửa chữa các lệch lạc trong suy nghĩ và hành động, không để các em bị lợi dụng, lôi kéo vào con đường tiêu cực là việc làm hết sức cần thiết.
Các bậc cha mẹ cần được nâng cao tri thức để hiểu được về phòng, chống vi phạm, tội phạm, tệ nạn xã hội; nguyên nhân chủ quan và khách quan dẫn đến việc gây ra các hành vi này; cách nhận biết người phạm tội, vi phạm pháp luật, mắc nghiện ma túy; tội phạm và tệ nạn xã hội gây ra tác hại cho bản thân, gia đình, xã hội; để họ có định hướng và có biện pháp quản lý, giáo dục con cái. Xây dựng gia đình thực sự là tổ ấm cho các em lớn khôn và trưởng thành.
Tăng cường sự phối hợp giữa nhà trường và gia đình, giữa nhà trường và các cơ quan chức năng khác trong việc quản lý, giáo dục các em và phòng chống vi phạm pháp luật của học sinh, sinh viên. Cụ thể là, các cơ sở đào tạo có trách nhiệm quản lý giáo dục học sinh, sinh viên trong các trường học, đưa nội dung giáo dục, pháp luật và các quy định bảo vệ an ninh, trật tự vào chương trình giáo dục chính khóa ở các cấp học; phối hợp tốt với gia đình trong việc quản lý, giáo dục học sinh, sinh viên, bảo vệ an ninh, trật tự trong khu vực nhà trường.
Tăng cường công tác quản lý, tuyên truyền và phát huy hiệu lực, hiệu quả của các cơ quan nhà nước trên các lĩnh vực. Nhanh chóng sửa đổi ban hành pháp luật có tính dăn đe, đủ mạnh, ngăn chặn các vụ việc tội phạm nghiêm trọng ở tuổi chưa thành niên. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật; ý thức tôn trọng pháp luật, trách nhiệm công dân trong phòng, chống vi phạm tội phạm; thông qua các loại hình văn hóa nghệ thuật, phổ biến rộng rãi những gương người tốt, việc tốt; phản ảnh kịp thời những hiện tượng tiêu cực, giúp các cơ quan chuyên trách phát hiện kịp thời những hành vi vi phạm, phạm tội, thường xuyên kiểm tra và kiên quyết khắc phục những hiện tượng không lành mạnh trong các hoạt động văn hóa, báo chí, văn nghệ; xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm Luật Báo chí, Luật Xuất bản.
Cần nâng cao hiệu quả các biện pháp quản lý nhà nước về an ninh trật tự, củng cố các lực lượng nghiệp vụ trực tiếp phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm, nhất là các lực lượng ở cơ sở, bảo vệ dân phố, dân phòng, bảo vệ chuyên trách, bán chuyên trách của các cơ quan, xí nghiệp; đẩy mạnh phong trào quần chúng tham gia bảo vệ an ninh Tổ quốc, liên tục phát động quần chúng tấn công trấn áp tội phạm; kịp thời phát hiện, phòng ngừa đấu tranh ngăn chặn các loại tội phạm nguy hiểm; phối hợp với ngành nội chính tiến hành điều tra, truy tố, xét xử kịp thời các đối tượng phạm tội; nghiên cứu, dự báo tình hình tội phạm, đề xuất chủ trương, biện pháp đấu tranh phù hợp. Triển khai tốt việc dạy nghề cho các đối tượng ở các trại giam, đưa chương trình việc làm vào các trường giáo dưỡng, cơ sở giáo dục, cơ sở chữa bệnh hỗ trợ giải quyết việc làm cho các đối tượng vừa ra khỏi các trường giáo dưỡng hoặc trại giam nhanh chóng tái hòa nhập với cộng đồng./.
Nguyễn Thành Dũng – Ngô Đức Hạnh (cpv.org.vn)
