Đạo Phật là đạo trí tuệ, do vậy sự hiểu biết rất quan trọng. Người đến với đạo Phật cần tạo một động lực để đạt được mục tiêu của mình. Ở đây mục tiêu chính là sự giải thoát, sự làm chủ sanh già bệnh chết và chấm dứt tái sanh luân hồi.
Để có thể tự tạo động lực cho chính mình, các bạn thử trả lời 3 câu hỏi sau:
1- Bạn có đủ khát vọng để vươn tới đích không?
2- Bạn có thực sự tự tin là bạn có thể đạt được mục tiêu đó không?
3- Bạn có hình dung rõ được mục tiêu mà bạn mong muốn đạt được không?
Chính vì chúng ta không hình dung được hình tướng của sự giải thóat là gì cho nên chúng ta bị mất thời gian, tu sai, tu điên, tu khùng. Ngược lại, khi hình dung được trước hình tướng giải thoát thì chúng ta tu thật, tu đến đâu là có sự giải thoát ngay đến đó, không phải đợi lâu, không phải tu nhiều đời nhiều kiếp mới giải thoát.
Bài viết này tập trung vào chủ đề hình tướng giải thoát, nghĩa là làm sao nhận biết một người giải thoát?
Theo các bạn một người giải thoát của đạo Phật là người như thế nào? Có phải là hết tham, sân, si, mạn, nghi không? Chúng ta thử hình dung, giả sử trong một môi trường tu viện Chơn Như có 2 người sống gần nhau, và biết rằng 1 trong 2 người đã giải thoát. Vậy đời sống của 2 người có khác nhau không? Chúng ta có thể dễ dàng nhận ra ngay phải không các bạn.
Người giải thoát không còn tham thì sẽ không còn dục lạc cho nên không còn bị lôi ra ngòai, không phá hạnh độc cư đi đây đi đó nói chuyện với người khác, họ không còn si cho nên suốt ngày họ đi, đứng, nằm, ngồi chơi tự nhiên như người nhàn hạ vô sự, còn người kia mỗi khi có hôn trầm thùy miên thì phải đi kinh hành, ôm pháp này pháp nọ phá rất khổ sở. Ngoài ra chúng ta có thể xét đời sống của từng người theo hạnh thiểu dục tri túc,...
Do vậy, khi biết rõ hình tướng giải thoát chính là những oai nghi đi đứng nằm ngồi tự nhiên như người nhàn hạ vô sự, nghĩa là đời sống của họ trông không khác gì một người bình thường sống trong 1 căn nhà nhỏ, nhưng không làm việc gì cả, chỉ ngồi chơi, đi, đứng thanh thản tự nhiên.
Người tu sinh mới bước chân vào tu viện lấy hình ảnh này làm đích để nhắm tới. Khi tâm tỉnh táo sáng suốt, họ vẫn ngồi chơi tự nhiên vô sự như một người vào công viên ngồi chơi. Khi có niệm thì quán xét vô lậu Tứ Chánh Cần "ngăn ác diệt ác, sanh thiện tăng trưởng thiện". Còn khi tâm không khởi niệm gì thì thôi, họ ngồi chơi tự nhiên luôn tỉnh thức biết rõ mọi vật xung quanh như một người bình thường nhưng không để tâm phóng dật và dính mắc vào bất kỳ pháp nào xung quanh.
Ngồi lâu, muốn đứng dậy đi thì họ đứng dậy đi chơi thanh thản tự nhiên như một người bình thường, đi đủ rồi, họ muốn ngồi thì lại ngồi xuống. Tu hành như vậy có sướng không các bạn, rất tự nhiên, nhẹ nhàng. Tu xả tâm là tu như vậy đó. Đó mới là hình tướng của người tu đúng, tu đến đâu là thấy sự giải thoát ngay đến đó, tu tự nhiên với ý thức tỉnh táo như vậy thì làm sao lọt vào tưởng được, làm sao bị điên bị khùng được.
Chỉ có những ai hiểu sai đạo Phật, phải ngồi thiền, phải nhiếp tâm, phải tập trung nhìn 1 đối tượng nào đó hoặc hơi thở hoặc bụng phình xẹp hoặc hình ảnh, ánh sáng, điểm nào đó trên tường, hoặc chú tâm giữ gìn các trạng thái khinh an hỷ lạc, nhìn tâm bất động,... những người như vậy là đang tu ức chế tâm, lâu ngày tưởng sẽ hoạt động. Hình tướng tu như vậy là tu sai, tu sai là làm khổ mình, làm khổ mình thì tâm si tăng, tâm si tăng thì ngồi gục tới gục lui, dù có phá hôn trầm thùy miên đến đâu tâm si vẫn không hết, mà ngược lại tâm si mạnh thêm.
Chỉ cần thấy rõ cái sai này người tu dứt khóat bỏ ngồi thiền, chỉ ngồi chơi tự nhiên vô sự như một người bình thường trong công viên thì các bạn sẽ thấy hôn trầm thùy miên giảm đi một nữa, vì lúc này bạn đã có chánh kiến. Chánh kiến hiểu đúng về cách tu xả tâm của đạo Phật, xả tâm của đạo Phật chỉ cần sự hiểu biết thôi.
Ví dụ: có người mắng chửi mình mà mình không giận họ, không nói lại một từ nào, im lặng, hoặc nói xin lỗi khi biết mình sai thì mọi việc sẽ trở nên tốt đẹp, còn nếu như mình cãi lại, mắng chửi lại thì 2 bên sẽ tức giận hơn, biết đâu còn dẫn đến đánh nhau bị thương, ... Chúng ta thấy rõ chỉ cần hiểu biết đúng thì chúng ta đã xả được tâm sân giận, đã ngăn được ác pháp xảy đến. Đâu cần ngồi thiền lim dim đâu???
Người đến với đạo Phật vì hiểu lầm, nhìn các tượng đức Phật ngồi kiết già, cho nên tự cho rằng muốn giải thóat thì phải ngồi thiền như Phật. Ngồi thiền để có định. Do lầm chấp này mà ai ai cũng ngồi thiền, nhắm mắt lim dim. Nhắm mắt lim dim thì ý thức chìm mất, ý thức mất thì tưởng họat động, tưởng họat động thì tu sai. Đức Phật có dạy: "Ý làm chủ, ý tạo tác,...". Tu theo đạo Phật là tu bằng ý thức, do vậy chúng ta ngồi chơi nhưng phải giữ cho tâm luôn tỉnh thức, có tỉnh thức thì mới sống được trong chánh niệm, có sống trong chánh niệm thì mới không làm khổ mình, khổ người và khổ chúng sinh.
Khi chúng ta thấy và hình dung rõ được hình tướng giải thoát là ngồi chơi tự nhiên thanh thản an lạc vô sự thì ngay từ ngày đầu tiên bước vào tu viện mỗi khi thân tâm không bị chướng ngại, chúng ta ngồi chơi tự nhiên vô sự là tâm đang bất động thanh thản an lạc và vô sự. Tâm chúng ta đang ở trạng thái giải thoát của đạo Phật. Khi hiểu được như vậy thì chúng ta mới thấy lời Phật dạy rất đúng: "Đạo ta không có thời gian, đến để mà thấy".
Nếu chúng ta không có sự hiểu biết này thì chúng ta đang tu mù, tu điên. Cứ vào tu viện ôm pháp này tu đến ôm pháp kia tu, càng tu tâm si càng tăng, hôn trầm thùy miên càng nặng, phá hòai mà hôn trầm thùy miên vẫn còn. Sau cùng kiệt sức đành phải ra ngòai làm bếp, làm máy tính, chạy ngòai hoặc về nhà, về lại trụ xứ của mình. Tu mà không thấy sự giải thoát gì cả, vì khi phá hôn trầm thùy miên thì thân tâm đều mệt, thân tâm đều mệt mà không biết sự giải thóat nằm ở đâu thì làm gì còn động lực vượt qua khó khăn, làm gì còn động lực phá hôn trầm thùy miên.
Điều này chúng ta có thể thấy rõ tại tu viện Chơn Như hiện nay. Ngay lúc ngòai khu tiếp nhận, các tu sinh chưa được học, chưa được truyền dạy sự hiểu biết về hình tướng giải thóat này. Cho nên, mọi người đến tu viện tự tu theo sự hiểu biết riêng của mỗi người, có người thì ngồi thiền kiết già, nhắm mắt lim dim, có người ngồi thiền kiết gìa nhắm mắt gục lên gục xuống, có người thì ngồi bình thường trên ghế đá nhưng cũng nhắm mắt lim dim, có người trong thất ngồi trên ghế nhắm mắt lim dim tìm các trạng thái định hoặc khinh an hỷ lạc gì đó, có người thì ôm pháp thân hành niệm đi kinh hành hết giờ này sang giờ khác trông mệt mõi, càng đi thì hôn trầm thùy miên càng mạnh thêm chứ không bớt,... Trông tất cả rất tội nghiệp.
Thiệt ra đâu phải không có người hướng dẫn, nhưng có khi sự hướng dẫn chưa kỹ lắm, chưa rõ, có khi hướng dẫn rồi nhưng không ai nghe, bởi vì họ không tin tưởng vào người hướng dẫn, họ cho rằng vị thầy hướng dẫn kia chưa chứng đạo,...
Chính sự lầm chấp vô minh tu theo đạo Phật là phải ngồi thiền đã làm mất thời gian của tôi hết 12 năm theo thầy Thích Thông Lạc. Hôm nay, sau khi đã hiểu được đúng con đường tu tập, rũ bỏ những thói quen ngồi thiền nhắm mắt lim dim, tôi thấy khỏe vô cùng, bởi vì bây giờ tôi thấy rõ sự giải thoát ngay trước mặt, suốt ngày chỉ ngồi chơi tự nhiên vô sự, sống tự nhiên như một người bình thường, các trạng thái hành tưởng cũng từ từ biến mất. Các bạn thử nghĩ xem ngồi chơi tự nhiên vô sự giải thoát hay là ngồi thiền lim dim giải thoát.
Với những ai bị tưởng khi nhận rõ được sự tu đúng này thì sẽ không còn bị tưởng nữa. Ngồi chơi xả tâm với ý thức tự nhiên như vậy thì làm sao tưởng họat động được, cứ tu tự nhiên như vậy thì ngày này qua ngày nọ, tháng này qua tháng nọ tưởng không còn đất họat động nữa thì nó phải từ từ biến mất thôi. Chỉ cần chúng ta biết rõ mình đang tu tập đúng, tu tập với tỉnh thức thì tự nhiên, chúng ta không còn sợ tưởng nữa, không còn sợ nó nữa và biết tưởng là vô thường, trước sau gì nó cũng hết thì chúng ta không xem trọng nó nữa, nó còn hay hết không quan trọng nữa và không để ý đến nó nữa, không để ý đến nó nữa thì nó hết lúc nào không biết. Tôi đã sống với hành tưởng hơn 10 năm, nay đã rũ bỏ được tôi rất mừng.
Một người bị tưởng đã và đang sống với nó chỉ cần quyết tâm bỏ cách tu sai, quay lại con đường tu xả tâm thì sẽ thấy sự giải thoát ngay và sẽ không còn sợ tưởng nữa. Nếu là cư sĩ thì rất dễ, chỉ cần hằng ngày ra công viên, tập sống lại đời sống bình thường như mọi người, xem cách người dân ngồi chơi bình thường như thế nào, họ ngồi chơi, nhìn trời nhìn mây, nhìn người, nhìn vật, nhìn cây cỏ thiên nhiên một cách tự nhiên không gò bó. Nhưng khi tâm muốn quay vô nhìn cái gì đó trong thân thì tác ý thoát ra nhắc tâm phải ngồi chơi tự nhiên vô sự. Chúng ta có 2 thời ban ngày sáng và chiều ra công viên tu tập, 2 buổi ban tối thì phải nhớ trạng thái tự nhiên ở công viên mà áp dụng tại nhà. Đến khi thuần thục thì ở nhà tu tập ngồi chơi suốt ngày.
Còn người tu vào tu viện thì tại khu tiếp nhận có thể tu tập được vì tại đó các thất san sát nhau, ai cũng là người mới cho nên cách ngồi của họ cũng tự nhiên, ai cũng thích đi ra ngoài, cho nên ta lấy một cái ghế ra trước thất ngồi, quan sát mọi người, mọi vật, mọi cây cỏ thiên nhiên, giống như trong công viên vậy. Quan sát nhưng không dính mắc là tu đúng, quan sát mà để dính mắc là sai.
Tóm lại, hình tướng giải thoát của đạo Phật không khác gì một người bình thường, chỉ khác nhau ở cái tâm không tham, sân, si, mạn, nghi mà thôi. Khi sống độc cư thì hình tướng giải thoát là đi, đứng, nằm ngồi tự nhiên vô sự. Bất kỳ ai đến tìm sự giải thoát hãy nhắm hình tướng này mà tiến tới. Suốt ngày cũng ngồi chơi vô sự, đi thanh thản vô sự (không nên nằm vì tâm si chưa hết), khi có chướng ngại hôn trầm thùy miên thì đi kinh hành, khi hết hôn trầm thùy miên thì ngồi chơi tự nhiên vô sự hết ngày này đến ngày khác, cho đến khi bất cứ thời gian tu tập nào cũng không có hôn trầm thùy miên thì chúng ta đã làm chủ tâm si rồi đó. Biết được hình tướng giải thoát sẽ giúp chúng ta tu đúng pháp của Phật là thiền xả tâm, không bị mất thời gian, xả tâm đến đâu là thấy sự giải thoát ngay đến đó.
Thật ra khi một người hiểu rõ thập nhị nhân duyên, từ bỏ duyên SANH Y thì đã giải thoát 50% rồi. Chỉ vì nghiệp nhân quả quá khứ đã được huân tập cho nên khi sống độc cư chúng phải tuôn trào ra để cám dỗ chúng ta quay lại đời sống dục và ác pháp. Chỉ cần bền chí ngày đêm mỗi khi những niệm dục và ác pháp khởi lên ta liền tác ý giữ gìn "tâm bất động, thanh thản, an lạc và vô sự". Không chạy theo những niệm dục và ác pháp nữa thì dần dần những tâm niệm đó sẽ thưa dần và biến mất để lại một trạng thái tâm bất động thanh thản an lạc và vô sự. Suốt ngày chúng ta vẫn sống bình thường, biết rõ không còn niệm dục và ác pháp nữa thì trạng thái tâm đang bất động thanh thản an lạc và vô sự.
Nhận ra tâm bất động thanh thản an lạc và vô sự là như vậy, tự nhiên hoàn toàn và khi đó chúng ta không còn sợ mất nó, không cần phải lo giữ nó vì chúng ta đang sống với tâm ly dục ly ác pháp. Chỉ người nào không hiểu cách tu, không biết cách nhận ra tâm bất động thanh thản an lạc và vô sự mới lo tìm nó, khi có thì cố giữ nó, ngồi nhìn nó vì sợ mất. Còn người tu đúng, chỉ lo xả tâm thôi, xả hết niệm này đến niệm khác, đến khi không còn thấy những niệm dục và ác pháp khởi ra nữa thì cái tâm im lặng đó chính là tâm bất động, thanh thản an lạc và vô sự.
Người đến với đạo Phật quan trọng nhất là phải biết rõ sự giải thoát của đạo Phật là gì? Nằm ở đâu? Nếu không thì chúng ta sẽ không có phương hướng tu mù, tu điên, tu khùng, tu chơi, tu theo phong trào,.... Có đặt ra những câu hỏi như vậy thì chúng ta mới đi tìm nó, khi xác định và hình dung rõ mục đích giải thoát thì chúng ta không bị mất thời gian, tu đến đâu là tìm thấy sự giải thoát đến đó.
Vậy sự giải thoát của đạo Phật nằm ở đâu?
Câu trả lời là nó nằm ngay trước mắt các bạn ở từng suy nghĩ, từng lời nói và từng hành động. Nếu như từng suy nghĩ, từng lời nói và từng hành động của chúng ta hằng ngày không làm khổ mình, khổ người và khổ chúng sinh thì ngay đó chúng ta sẽ thấy sự giải thoát của đạo Phật. Cụ thể như dưới đây:
Người sống ly dục, ly ác pháp là người đang giải thoát.
Người sống không tham, sân, si, mạn, nghi là người đang giải thoát.
Người sống không còn bị ràng buộc bởi các kiết sử là người đang giải thoát.
Người sống với 10 điều lành là người đang giải thoát.
Người sống với 10 giới thánh đức Sa Di là người đang giải thoát.
Người sống biết diệt ngã là người đang giải thoát.
Ai sống thiểu dục tri túc là người đang giải thoát.
Ai đang sống xả phú cầu bần là người đang giải thoát.
Người biết sống với 3 đức hạnh nhẫn nhục, tùy thuận và bằng lòng là người đang giải thoát.
Người biết sống yêu thương là người đang giải thoát.
Ai biết sống vì người khác là người đang giải thoát.
Ai nói nặng, chê bai, mạ lị, mạt sát, mắng chửi mình, nói trái ý mình, làm trái ý mình mà mà tâm bạn vẫn thản nhiên không buồn giận hờn, không oán ghét, v.v... là mình đang giải thoát.
Ai biết sống hài lòng vui vẻ với mọi ý kiến, lời nói và việc làm của người khác là người đang giải thoát.
Ai biết sống chấp nhận mọi việc đến với mình là người đang giải thoát.
Ai biết sống tích cực là người đang giải thoát.
Ai biết sống có cái nhìn tốt về mọi người, luôn thấy mọi người là tốt, đúng và thiện là người đang giải thoát.
Ai biết sống có cái nhìn luôn thấy mọi người đang yêu thương mình là người đang giải thoát.
Ai biết sống có tấm lòng tha thứ, bỏ qua mọi lỗi lầm và sai phạm của người khác là người đang giải thoát.
Ai biết sống cung kính và tôn trọng mọi người là người đang giải thoát.
Ai biết sống luôn tin tưởng, không bao giờ nghi ngờ người khác là người đang giải thoát.
Ai sống không làm 6 nghề ác là người đang giải thoát.
Ai biết sống luôn cẩn thận, tĩnh giác là người đang giải thoát.
Ai biết sống nói những lời nói ái ngữ, ôn tồn, nhã nhặn, nhỏ nhẹ, những lời nói hòa hợp, đoàn kết,... là người đang giải thoát.
Ai luôn thấy lỗi mình, không nhìn lỗi người là người đang giải thoát.
Ai sống với tâm khiêm hạ, khiêm tốn là người đang giải thoát.
Ai biết đối xử bình đẳng với mọi người, mọi loài vật, không phân biệt thân sơ, giai cấp, địa vị, quyền hành, tôn giáo,... là người đang giải thoát.
Ai sống biết buông xả sạch là người đang giải thoát.
Ai biết sống với tri kiến nhân quả là người đang giải thoát.
Ai biết sống với tri kiến vô thường, khổ, vô ngã là người đang giải thoát.
Ai biết sống với tri kiến đạo đức nhân bản - nhân quả, không làm khổ mình, khổ người và khổ chúng sinh là người đang giải thoát.
Ai biết sống với tri kiến về Tứ Vô Lượng Tâm là người đang giải thoát.
Ai sống không giết hại và ăn thịt chúng sinh là người đang giải thoát.
Ai sống không tham lam trộm cắp, không lấy của không cho là người đang giải thoát.
Ai sống biết tôn trọng hạnh phúc gia đình người khác, không phá hoại hạnh phúc gia đình người khác là người đang giải thoát.
Ai biết sống thành thật, trung thực là người đang giải thoát.
Ai sống không rượu chè, cờ bạc, hút thuốc, hút xì ke, cá độ,... là người đang giải thoát.
Ai biết sống không mê tín là người đang giải thoát.
Ai sống với tâm không thương, không ghét một người nào, không sợ hãi, lo lắng sống luôn luôn thanh thản, an ổn và không có một chướng ngại gì trong tâm là người đang giải thoát.
Ai sống với tâm không còn tham muốn một vật gì, dù đó là một món ăn rất ngon, rất thích khẩu của các bạn, nhưng chúng ta vẫn thản nhiên không thèm, không ham thích muốn ăn. Có thì ăn, không có ăn thì thôi là người đang giải thoát.
Ai thấy sự lười biếng, hôn trầm, thùy miên không còn tấn công, khi chúng ta muốn thức dù bất cứ giờ nào, chúng ta cũng đều tỉnh thức là người đang giải thoát.
Khi nào tất cả mọi cảm thọ đến mà tâm không lo, không sợ hãi là người đang giải thoát.
Khi nào tất cả mọi pháp làm động khiến tâm bất an, nhưng chúng ta vẫn thản nhiên, luôn sống với tâm thanh thản, an lạc và vô sự thì người đó đang giải thoát.
Dù với bất kỳ oai nghi nào: đi, đứng, nằm hoặc ngồi chơi, tâm luôn tự nhiên như người nhàn cư vô sự, thân tâm không bị một chướng ngại nào, người đó đang sống với tâm giải thoát.
V.v...
Còn rất rất nhiều các bạn à. Cái tôi muốn nói ở đây là sự giải thoát ở ngay trước mắt chúng ta, mỗi một việc thiện chúng ta làm, mỗi một việc ác chúng ta bỏ xuống, là ngay đó có sự giải thoát. Chứ không cần phải đợi đến khi tu có thiền định hay thần thông mới có sự giải thoát. Sự giải thoát của đạo Phật không nằm ở chổ thiền định hay thần thông. Ai hiểu được như vậy thì sẽ rất sung sướng, thấy rõ sự giải thoát của đạo Phật hằng giây, hằng phút. Đạo Phật rất thực tế và đơn giản là ở chổ đó.
Ai cũng đã từng nghe cụm từ "Tam Vô Lậu Học", đó là Giới, Định, Tuệ. Chỉ cần giữ gìn giới luật nghiêm chỉnh thì tâm sẽ vô lậu, vô lậu nghĩa là không còn đau khổ nữa. Giới luật là những đức hạnh sống không làm khổ mình, khổ người và khổ chúng sinh, Định là quả của Giới, Tuệ là quả của Định. Cái mà chúng ta cần tu là Giới chứ không phải Định hay Tuệ, Định hay Tuệ chỉ là quả của Giới mà thôi. Không có giới luật thì định và tuệ không bao giờ có. Chỉ cần sống đầy đủ giới luật đức hạnh là đã tìm thấy sự giải thoát rồi, mà giới luật đức hạnh chính là những hành động hằng ngày chúng ta đang sống với nó qua từng suy nghĩ, lời nói và việc làm.
Người ngày nay cứ bỏ giới luật, nhắm vào Định để có Tuệ, họ được dạy ngồi thiền, niệm chú, tụng kinh, lạy Phật,.... Đó là tà Định, là tưởng định, không phải Định của đạo Phật.
Ai sống đời sống đức hạnh thì tâm sẽ tự nhiên thanh tịnh, sự tự nhiên thanh tịnh đó chính là Định của đạo Phật.
Tu là sửa, là buông xả tất cả để tìm thấy sự bất động, thanh thản, an lạc và vô sự. Càng buông xả nhiều thì càng tìm thấy sự giải thoát càng nhiều. Chứ không phải tu là ôm vào. Người tu ngày nay buông xả mọi thứ ở đời, thấy rõ sự giải thoát của đạo Phật. Nhưng khi vào chùa, vào tu viện họ được dạy những pháp tu, họ tưởng rằng khi ôm các pháp tu thì sẽ thấy sự giải thoát, nhưng không ngờ chả thấy sự giải thoát ở đâu mà chỉ thấy sự khổ cực của thân tâm.
Các bạn cứ ngẫm nghĩ lại xem có phải không, ai cũng tưởng phải vào chùa, vào tu viện ôm pháp này tu, ôm pháp kia tu để được sự giải thoát, nhưng đâu ngờ chính những pháp đó lại làm cho chúng ta bị dính mắc, phải công phu sáng chiều tối, nếu không công phu thì cảm thấy bất an, phải sám hối.
Sự giải thoát của đạo Phật nằm ở chỗ buông xả sạch. Người giải thoát là người tâm luôn bất động thanh thản an lạc và vô sự, suốt ngày dù sử dụng trong 4 oai nghi đi, đứng, nằm, ngồi mà tâm vẫn tự nhiên như người nhàn du vô sự, không bị dính mắc, không bị bất kỳ chướng ngại nào trên thân tâm cả các bạn à.
Chúng ta là những con người có hiểu biết, có đầu óc, chúng ta phải biết rõ, nhận thức rõ sự giải thoát của đạo Phật nằm ở chổ nào, để nhận ra được sự không đúng của đạo Phật ngày nay. Bởi vì với hình thức tôn giáo ngày nay, đạo Phật đã bị các tôn giáo khác mượn danh Phật giáo phát dương tôn giáo của họ qua các hình thức, nghi lễ tụng kinh, niệm Phật, lạy Phật, niệm chú, ngồi thiền,...
Đạo Phật là đạo trí tuệ, trí tuệ ở đây là luôn luôn dùng sự hiểu biết, sự tư duy để suy nghĩ chính chắn về mọi việc chứ không thể tin bừa, tin bậy, tin mù quáng vào những lời của các vị thầy, vị sư được. Chính nhờ vào sự hiểu biết mà chúng ta thấy rõ sự giải thoát của đạo Phật ở chổ buông xả mọi ác pháp xuống thì ngay đó chúng ta đang làm sanh và tăng trưởng thiện pháp. Chính nhờ vào sự hiểu biết mà chúng ta thấy rõ được từng suy nghĩ, lời nói hay việc làm nào làm khổ mình, khổ người và khổ chúng sinh. Khi thấy như vậy chúng ta buông xuống không làm theo. Còn ngược lại, khi thấy không làm ai đau khổ thì chúng ta sẽ làm và sẽ nói.
Sự chứng đạo, sự giải thoát của đạo Phật nằm ở chổ trí tuệ, ở sự hiểu biết. Nếu không biết khai triển tư duy suy nghĩ về mọi việc thì chúng ta đang tu mù, tu điên, tu khùng, đang bị lợi dụng, đang bị lừa gạt mà không biết.
Tóm lại, sự giải thoát của đạo Phật nằm ngay ở trước mắt chúng ta. Ai biết triển khai tri kiến, biết vận dụng đầu óc tư duy suy nghĩ thì sự giải thoát ngay trước mắt.
