Trí thông minh của người Việt không đến nỗi nào, nhưng không hẳn vượt trội so với các dân tộc khác. Vấn đề là, như đã nói, người Việt thường tự nói về mình như một giống người có phẩm chất trí tuệ vượt trội. Có thời gian , một tờ báo nọ mở một chiến dịch động viên thế hệ trẻ hăng hái lao động, sáng tạo để xây dựng, phát triển đất nước. Phấn khích với ý tưởng đầy tâm huyết của nhà báo, tôi theo dõi rất sát chiến dịch đó. Trong suốt một thời gian dài, tôi thấy báo liên tục đăng những bài viết cổ vũ cho việc phát huy tinh thần Đại Việt. Thậm chí, có bài viết còn kêu gọi lớp trẻ phải biết hổ thẹn về việc chưa phát huy được tinh thần Đại Việt và gọi đó là nỗi hồ thẹn cao cả. Tôi cảm thấy rất ái ngại khi đọc những bài viết như thế, đặc biệt ái ngại về tác dựng tạo ra sự ngộ nhận nguy hiểm của nó.
Đúng là lớp trẻ phải biết hổ thẹn về việc đất nước cho đến bây giờ vẫn nằm trong nhóm các nước nghèo và phải tích cực học tập, làm việc để góp phần đưa đất nước ra khỏi cảnh nghèo đói. Thế còn phát huy tinh thần "Đại Việt"? Suy cho cùng, tinh thần đó chỉ là sản phẩm của trí tưởng tượng, cũng như sự tưởng tượng về các nguồn lực tự nhiên dồi dào của đất nước. Chúng ta không có những phát minh khoa học có tác dụng đánh dấu như các điểm mốc phát triển trong lịch sử văn minh nhân loại, cũng không có những siêu tác phẩm văn hoá, nghệ thuật có ảnh hưởng sâu rộng đối với sự phát triển văn hoá, nghệ thuật của thế giới.
Đáng lý ra, người Việt chỉ nên kêu gọi lên nhau cùng nhau đoàn kết chung tay xây dựng đất nước, lao động theo khả năng về trí tuệ và sức vóc của mình. Người Việt (và nói chung một dân tộc không có những ưu điểm vượt trội về trí lực, thế lực) có quyền tự hào về những thành tích trung bình của mình, nếu đó thực sự là điều họ đã có thể làm được bằng tất cả sức lực, trí tuệ và bằng thái độ lao động nghiêm túc, có kỷ luật. Con người vẫn có thể trở nên vĩ đại từ việc chấp nhận những điều bình thường, làm những việc bình thường để thu được những kết quả bình thường. Nhưng chắc chắn người ta không bao giờ trở nên vĩ đại từ sự hoang tưởng và nhất là từ việc gán cho mình những tính cách vĩ đại hoặc phẩm chất ưu việt không có thật, nếu không muốn nói là chỉ có thể trở nên lố bịch với những thứ đó.
Trích Người Việt xấu xí
Tác giả: Vương Trí Nhàn
