Theo các nghiên cứu tâm lý nước ngoài, những người trẻ (chịu mặc cảm tự ti), nhất là nam, có các triệu chứng: cố che đậy mặc cảm này bằng cách tỏ ra hung hãn; ưa sử dụng bia rượu; tỏ vẻ ham thích những trò chơi thời thượng (chẳng hạn, là fan cuồng môn bóng đá); đua đòi (tập quán thường xuyên “nâng đời” xe, ĐTDĐ...); “nô lệ mốt”, trang điểm, để tóc khác kiểu. Bên trong vẻ tự cao tự đại quá đáng (sành điệu) hoàn toàn có thể là cảm giác tự ái chịu tổn thương nặng nề.
Các nhà tâm lý học Nga cho rằng khi người có mặc cảm tự ti bị dồn đến chân tường, trong họ có thể xuất hiện xu hướng hành hung. Bạo lực có thể thành phương tiện, giúp người tự ti sỉ nhục những ai “bị” xem là hơn họ.
Một biểu hiện ngấm ngầm của sĩ diện hão, là tính hay ganh ghét, kèn cựa. Có những nữ sinh xinh đẹp, nữ tính hơn, hay học giỏi hơn, bị đám đông gán tội “chảnh” (tự kiêu) và bị hành hung bởi bạn gái cùng lớp; một số bà mẹ Việt kêu các “hoàng tử” của mình bị bắt nạt bởi đám trẻ trông lam lũ hơn...
Có những vụ đánh đập, thậm chí giết nhau của nam thanh niên vì “nhìn đểu” đã được các bạn nữ cùng lứa “bắt bệnh” trên báo chí, là do sĩ diện hão. Do truyền thống “trọng nam”, nhiều trai Việt hay bốc đồng, nhưng dễ chạm tự ái, hay dỗi, tưởng mình bị coi thường nên “làm dữ”...
Tính sĩ diện hão truyền đời qua những câu: “mời nhau ăn cỗ, đánh nhau chia phần”, “quan tiền công không bằng đồng tiền thưởng”, “dù trong dù đục ao nhà vẫn hơn”, “một miếng giữa làng”...
Sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ tiểu nông, độc canh sang chạy đua đạt “tăng trưởng cao” về số lượng, trong điều kiện năng lực tư duy không tích lũy kịp, đã biến nhiều người Việt từ chỗ rụt rè, hay cười trừ, “bình vôi” (vì không có chính kiến ngay), sang thiên về xử lý bằng “giải pháp tình thế”, chém gió, chống lưng nhau vì “lợi ích nhóm”. Nổi cộm những chây bửa, đi ẩu, làm ẩu (đi tắt đón đầu, xây nhà từ nóc), phát ngôn bừa, những vi phạm không bị xử lý thích đáng...
Một xã hội lành mạnh, có kỷ cương, kinh tế phát triển vững sẽ đề cao được lòng tự trọng, tự tin thực sự cho thế hệ mới, khi các cơ chế hòa giải và pháp luật, chứ không phải là cưỡng bách, ẩu đả, đóng vai công cụ giải quyết tranh chấp.
Lê Thành
