Bát chỉ là phần nhỏ nằm trong mâm cỗ lớn. Thế mà cố giành lấy bát, quên rằng mâm cỗ còn nhiều hơn, còn to hơn, âu cũng là tư tưởng tầm thường, được miếng nào hay miếng ấy, không biết nhìn xa trông rộng.
Vì lẽ đó, tham bát bỏ mâm thường cũng được dùng để phê phán lối nhìn thiển cận, cách làm ăn manh mún, thiếu tính toán. Bỏ được tư tưởng tham bát bỏ mâm thì mới có thể tiếp cận được lối làm ăn lớn.
Khi tìm hiểu về tính cách Việt, đa số các nhà nghiên cứu đều thống nhất ở một điểm cốt lõi. Ấy là nền kinh tế tiểu nông bao đời nay đã ảnh hưởng mang tính quyết định đến việc hình thành những thói quen, những nếp nghĩ làm cơ sở cho những tính cách mà nói thẳng ra là không thích hợp, thậm chí trói buộc chúng ta. Tôi chia sẻ với tác giả của một bài viết về vấn đề này, trong đó anh tổng kết một cách cô đọng nhưng khá chính xác về người Việt: Nguồn gốc-Tiểu nông, Hành động-Tiểu xảo, Tính cách-Tiểu nhân.
Người nông dân Việt Nam từ ngàn xưa đã quen canh tác theo cách tự sản tự tiêu, để nền nông nghiệp phân tán và manh mún phụ thuộc hoàn toàn vào thời tiết. Với tâm lí phó mặc cuộc đời cho Trời đất Thánh thần nên người nông dân Việt mới trở nên mộng mị và mê tín dị đoan đến mức yếu hèn, đánh mất lòng tin vào bản thân mình. Từ đó mới nảy sinh và bén rễ trong ông cha chúng ta một thái độ cam chịu đến đáng thương hàng ngàn năm nay.
Tất nhiên một kẻ yếu đuối về tinh thần và ý chí thì làm sao dám đương đầu với thử thách, một đức tính chỉ dành cho những người khát khao các điều mới lạ và tràn đầy nghị lực. Điều đó cũng giải thích vì sao một đất nước có bờ biển dài nhưng con người trên đó không có khái niệm hàng hải nên chẳng biết gì về biển cả, thấy sóng cao thì hốt hoảng rồi rủ nhau tìm về bình yên dưới rặng tre dày. Đó cũng là biểu hiện rõ rệt của một đặc điểm nữa của người mình, ấy là Tiểu chí.
Một cộng đồng hay một dân tộc u mê về thế giới quan sẽ mãi mãi bảo tồn sự lạc hậu và nghèo đói về vật chất của mình nhờ có hai yếu tố nội tại. Một là họ không đủ trí thông minh để có thể tạo ra những thay đổi, hai là họ duy trì được cách sống theo phương thức cộng đồng, nghĩa là không có khái niệm về tài sản riêng. Người Việt chúng ta lại khác. Từ xa xưa chúng ta đã có một xã hội dựa trên nền tảng gia đình. Đã thế ông cha chúng ta lại đủ thông minh. Chỉ có điều, cái văn hóa tiểu nông nói trên khiến người nông dân Việt Nam trở thành những cá nhân ích kỉ, chỉ chăm lo đến quyền lợi riêng của gia đình mình, cùng lắm là của người thân. Có lẽ vì thế mà khái niệm lợi ích cộng đồng rất mờ nhạt trong cách nghĩ của người Việt cho đến tận hôm nay.
Tiếc rằng cái câu răn dạy: Tham bát bỏ mâm lại không được người mình hiểu theo nghĩa cái mâm là lợi ích của toàn xã hội. Vì vậy, người Việt chúng ta gần như không có tính cộng đồng, không có văn hóa bàn bạc để đồng thuận, chia sẻ mục tiêu chung, trừ trường hợp đất nước bị xâm lăng. Với một lối sống vì mình là chính như thế, trong điều kiện xã hội không phát triển, thiếu thốn đủ đường mà trí thông minh lại không được dùng để sáng tạo ra nhiều của cải nên người Việt đã vận dụng nó để “sáng chế” ra những hành vi tiểu xảo nhằm thu vén quyền lợi cho cá nhân mình. Đó là những thói quen hành động kiểu như: ngậm miệng ăn tiền, ném đá dấu tay, chọc gậy bánh xe, chia bè chia phái, ton hót nịnh bợ, già nắn rắn buông, dèm pha nói xấu, ăn nói nước đôi, ăn cỗ đi trước lội nước đi sau,... Những hành vi tiểu xảo ấy lẽ dĩ nhiên không thể tạo nên những tính cách lớn mà chỉ có thể sinh ra những đặc trưng của một tiểu nhân. Đó là các tính: khôn lỏi ranh ma, dối trá lừa lọc, đố kị tinh tướng, lười nhác ham chơi, tráo trở lật mặt, háo danh ưa nịnh, thù vặt gây gổ, tùy tiện cẩu thả, hám lợi trước mắt,...
Cũng thật dễ hiểu một khi trong cộng đồng với đa số kẻ luôn chăm chắm thu vén cho lợi ích cá nhân, không coi trọng lợi ích chung thì ăn cắp, ăn hiếp và ghen gét sẽ là phổ biến. Kẻ lấy được nhiều thì tinh tướng cho ta hơn người, khi lấy được ít thì đố kị người khác. Cái trí thông minh sẽ được dùng để phục vụ cái tính ranh ma khôn vặt. Thật bi hài khi chúng ta luôn gắn mình với phẩm chất cần cù chịu khó. Thực ra người Việt rất ham chơi và thích ăn nhậu, rất lười suy nghĩ. Ngày xưa các cụ chẳng nói: Tháng Giêng là tháng ăn chơi, tháng Hai cờ bạc, tháng Ba hội hè. Ngày nay lễ hội còn nhiều hơn ngày trước. Ngày xưa việc làng nhiều không kể xiết như một cách bày trò để ăn cỗ, bất chấp đói nghèo. Ngày nay các nhà hàng đặc sản, các quán bia mọc ở khắp nơi, lúc nào cũng đông nghịt.
Theo bee.net.vn
