Mọi sự trong thế gian và vũ trụ này đều tạo thành bởi nhiều điều kiện, ngay cả hạt điện tử là đơn vị cực nhỏ cũng không phải là một thực thể riêng biệt. Những điều kiện tạo thành ấy chính là duyên sinh. Nhìn một cơn mưa thì ta biết cánh đồng lúa vừa tiếp nhận thêm duyên là nước và trên bầu trời cũng bớt đi duyên là mây.
Tiến trình vận hành đến đi của duyên sinh vô cùng kỳ bí, chúng không có tướng trạng cố định, có khi chúng chỉ ở dạng năng lượng, nên ta không thể dùng con mắt thường hay kỹ thuật của khoa học mà biết được. Có chăng khi ta vượt thoát ý niệm sai lầm về cái tôi riêng biệt và phá vỡ được ranh giới hạn hẹp ấy thì tầm nhìn của ta vượt qua phạm vi thời gian và không gian có thể tính được, ta sẽ thấy rõ cơ chế duyên sinh từ nơi chính mình và vạn sự vạn vật. Tuy nhiên, mọi duyên đều tuân theo nguyên tắc nhân quả, nên còn được gọi là nhân duyên. Nhân là cái đã xảy ra trước đó. Nghĩa là không bao giờ có cái duyên hoàn toàn mới lạ, mà luôn có một số duyên nhỏ trong đó đã từng gặp gỡ nhau. Vì thế duyên hôm nay chính là nhân cho tương lai.
Người xưa hay nói muốn làm nên việc gì thì cũng phải hội tụ đủ ba yếu tố quan trọng là thiên thời, địa lợi, nhân hoà. Thiên thời là điều kiện thích hợp từ vũ trụ đưa tới, địa lợi là hoàn cảnh xã hội phù hợp với việc ta làm và nhân hoà là nhận được sự yểm trợ nhiệt tình của mọi người chung quanh. Và người xưa cho rằng thiên thời thì không bằng địa lợi, địa lợi thì không bằng nhân hoà. Có nhân hoà thì sẽ dễ dàng có được hai yếu tố còn lại, vì yếu tố nhân hoà nằm ngay trong chính ta, ta có thể chủ động tạo ra.
Chỉ cần ta buông bỏ năng lượng cao ngạo và đố kỵ, hết lòng kính trọng và nâng đỡ mọi người chung quanh, tức là sống có phước có đức thì tự nhiên ta sẽ kết nối được hai yếu tố kia. Dù ta có tài năng và bản lĩnh đến đâu mà thiếu một trong ba yếu tố này, đặc biệt là không thu phục được lòng người, thì ta cũng không thể nào thành công. Nếu có thì mau chóng thất bại. Nên nhớ duyên có hợp có tan, có đến có đi. Ta đừng tin chắc rằng những gì ta có hôm nay sẽ cố định mãi mãi. Tuy ta không thể hoàn toàn chủ động tạo ra mọi nhân duyên cho mình, nhưng ta có thể tạo ra sự liên kết để nhân duyên duy trì hay tan rã
Bởi vì tâm ta là một cơ chế rất kỳ bí. Mỗi ý niệm tốt sẽ phát sinh năng lượng tốt và mỗi ý niệm xấu sẽ phát sinh năng lượng xấu. Chúng sẽ liên kết trực tiếp với những năng lượng tốt hay xấu khác đang bàng bạc trong vũ trụ, khi gộp đủ nhân duyên sẽ tạo ra những hiệu ứng lớn. Cho nên tâm ta chính là nguồn gốc tạo ra hầu hết nhân duyên tương ứng với ta. Nhưng ta không đủ sức phát huy được ưu thế của tâm để bồi đắp thêm nhân duyên mình đang có thì ta phải chấp nhận để cái nhân duyên ra đi, cũng như ta không quyết liệt đi tìm nhân duyên khác như ý mình muốn – thái độ không chống đối hay mong cầu ấy chính là tuỳ duyên.
Tuỳ duyên là hoan hỷ chấp nhận những gì xảy ra trong hiện tại, ngừng tranh đấu và bình thản chờ đợi nhân duyên thích hợp hội tụ. Nhiều khi chính thái độ ngưng tranh đấu và bình thản chờ đợi ấy lại là nhân duyên quan trọng để kết nối với những nhân duyên tốt đẹp khác. Ta đừng quên khi một việc thành thì phải hội tụ hàng triệu nhân duyên, nên chỉ cần thiếu một duyên thì nó cũng có thể bại. Thật ra không có gì là bại cả vì bại nghĩa là mất trắng, trong khi đó chỉ là tình trạng chưa hội tủ nhân duyên mà thôi. Nếu ta có hiểu biết sâu sắc hay từng trải nghiệm thì trong vài trường hợp ta có thể đoán biết được mình nên làm gì và không nên làm gì để nhân duyên tốt hội tụ đầy đủ trở lại và nhân duyên xấu sớm tan biến đi.
Ta thường gọi nhân duyên tốt là thuận duyên, nhân duyên xấu là nghịch duyên, tức là những điều kiện có lợi và bất lợi cho ta. Có những duyên thuận với ta nhưng nghịch với kẻ khác và có những duyên thuận với người khác nhưng lại nghịch với ta. Đó là chỉ nói trong phạm vi con người trong khi nhân duyên xảy ra với vạn vật trong khắp vũ trụ. Cho nên bản chất của nhân duyên không có thuận nghịch, tốt xấu, nó chỉ hội tụ hay tan rã thích ứng giữa các tần số năng lượng phát ra từ mọi cá thể.
Ấy vậy mà thói quen của hầu hết chúng ta khi đón nhận thuận duyên thì luôn muốn cảm thấy sung sướng và rất muốn duy trì mãi nhân duyên ấy, khi còn gặp nghịch duyên thì cảm thấy khó chịu và tìm cách né tránh hay loại trừ. Nhưng chưa hẳn thuận duyên sẽ đem lại giá trị hạnh phúc thật sự hay nghịch duyên sau này, hay nghịch duyên ban đầu sẽ mang đến khổ đau thực sự. Nhiều khi thuận duyên ban đầu sẽ biến thành biến thành nghịch duyên sau này hay nghịch duyên ban đầu lại chính là thuận duyên tương lai; và có khi thuận duyên khiến ta yếu đuối còn nghịch duyên khiến ta trưởng thành. Tất cả đều tuỳ thuộc vào bản lĩnh và thái độ sống của ta. Vì thế ta không cần phải khẩn trương thay đổi những nhân duyên mà ta không hài lòng, hay cố gắng tìm kiếm những nhân duyên mà mình mong đợi. Khi tâm ta đã vững chãi đủ để tạo ra những nhân duyên an lành thì những duyên tương ứng sẽ tự động đến. Mà sự thật khi tìm được sức sống nơi chính mình rồi thì ta sẽ không còn quan trọng giá trị bên ngoài nữa. Nhân duyên nào cũng được cả
Tuỳ duyên thì phải bất biến
Tuỳ duyên còn là thái độ biết tận dụng những nhân duyên mới mẻ đang hội tụ trong hiện tại để giải quyết vấn đề hay tạo nên những đột phá mới tốt đẹp hơn, đồng thời sẵn sàng bỏ qua những dự tính, kể cả những khuôn thước đã được đặt để. Thái độ này thường có những người có bản lĩnh, thực sự bản lĩnh và thực sự vững chãi để đảm bảo phẩm chất không những không thay đổi mà còn tuyệt vời hơn trước khi hành động. Nó khác hẳn với sự nông nổi của cảm xúc.
Có hai sư huynh đệ nọ trên đường du phương hoá độ bỗng thấy một cô gái đang loay hoay tìm cách bước qua dòng suối chảy xiết. Người sư huynh liền tiến tới hỏi: “Cô có muốn tôi cõng qua bờ bên kia sông không?”. Cô gái vô cùng mừng rỡ và đồng ý ngay. Sau khi qua con suối rồi, hai huynh đệ chia tay cô gái và đường ai nấy đi. Nhưng đi chưa được bao xa, người sư đệ không kiềm chế nổi bức xức liền lên tiếng trách: “Sao sư huynh lại làm như vậy?”. Người sư huynh ngạc nhiên hỏi: “Làm chuyện gì?” “Thì chuyện cõng cô gái ban nãy, chúng ta là người xuất gia tu hành cơ mà!”, người sư đệ hơn bực tức. Người sư huynh mỉm cười, vỗ vai người sư đệ: “Ta đã để cô gái ấy lại bên bờ suối rồi, sao sư đệ còn mang đến đây”
Người sư đệ không giúp cô gái qua sông không có gì sai, vì trình độ tu tập của người sư đệ còn yếu kém, cần phải giữ gìn giới luật nghiêm chỉnh để tâm hồn không bị khuấy động. Nhưng cái sai của người sư đệ là nghĩ người sư huynh cũng phải sự thực tập như mình, nên đã bất mãn với việc sư huynh giúp cô gái. Đành rằng sự thanh tịnh tâm hồn là điều kiện bắt buộc với người tu hành nhưng đó không phải là sự cứu cánh của tu hành. Tu hành đâu phải cốt để bảo vệ giới luật cho thật trong sáng, còn ai khổ mặc ai. Giới luật chỉ để bảo vệ cho sự thanh tịnh thôi thì giới luật đó không có giá trị thích ứng cho người có đủ bản lĩnh bất động trước những xáo động của hoàn cảnh. Ta không thể nhìn vào hiện tượng bên ngoài mà không suy xét động cơ và kết quả. Vấn đề là sau hành động ấy thì họ đánh mất chính mình hay nâng cao phẩm chất hơn.
Câu nói: “Ta đã để cô gái ấy lại bên bờ suối rồi, sao sư đệ còn mang đến đây” đã khẳng định phần nào trình độ bất nhiễm của vị sư ấy. Tất nhiên, phải cần có thêm những kiểm chứng thực tế khác thì ta mới đủ tin và khả năng tuỳ duyên mà không thay đổi phẩm chất của một người nào đó. Bởi vì nhiều người rất thích đột phá, luôn muốn dùng hết năng lực của mình mà nắm bắt những nhân duyên trong hiện tại để làm nên kỳ tích, nhưng số người thành công lại hạn chế.
Hầu hết sự thất bại là do họ quá tự tin, đánh giá quá thấp hoàn cảnh, bị tham vọng chi phối, bị thói quen thay đổi lập trường kích động hay chiều theo sự tuỳ hứng nhất thời. Cho nên họ cũng tuỳ duyên nhưng lại biến chất. Thay đổi chiến lược bất ngờ vượt qua nguyên tắc quan trọng, bất chấp sự cản trở của những người xung quanh nhưng cuối cùng họ không đạt được mục đích mà còn phải trả những cái giá rất đắt.
Đó là vết thương rất nặng của tâm lý khiến họ mất niềm tin nơi chính mình và trở nên rất dị ứng với những thay đổi sau này. Chính vì vậy hậu quả khó lường nên người từng trải chỉ thích lối sống bình thường, giữ theo khuôn thước cho yên ổn. Nhưng cuộc đời không phải lúc nào cũng bình thường, có lúc bắt buộc ta phải vượt khỏi sự bình thường để cứu lấy bản thân hay giúp đỡ người khác. Nếu ta không trang bị sẵn khả năng ứng phó trước mọi hoàn cảnh thì ta sẽ dễ dàng thất bại.
Thiền sư Trần Nhân Tông thời nhà Trần nước ta đã từng khuyên “ Ở đời vui đạo phải tuỳ duyên. Hễ đói thì ăn mệt ngủ liền”. Nghệ thuật giữ gìn sự thanh thản trong tâm hồn ngay giữa bao phiền nhiễu của cuộc đời chính là thái độ “tuỳ duyên”. Theo thiền sư Trần Nhân Tông, tuỳ duyên có nghĩa đói thì ăn mệt thì ngủ, ăn ra ăn và ngủ ra ngủ, việc nào ra việc ấy không trộn lẫn với nhau, không thấy việc nào quan trọng hơn việc nào, việc nào quan trọng hơn thì hết lòng tiếp xúc trước không nôn nóng không băn khoăn. Mới nghe qua thật dễ nhưng làm được thì rất khó. Ngay cả những người sống trong chốn u nhàn cũng vẫn còn những khắc khoải mong cầu, thì nói chi ta đang sống giữa chốn lao xao.
Lẽ dĩ nhiên, không ai bắt buộc ta phải tuỳ duyên nhưng khả năng tuỳ duyên của ta càng lớn thì sự thanh thản trong tâm hồn càng lớn. Nếu ta vẫn tiếp tục đi tìm hạnh phúc ở bên ngoài thì chắc chắn ta sẽ còn mong muốn và áp đặt nhân duyên thuận theo ý mình, còn khi ta đã tìm thấy giá trị hạnh phúc chân thật nơi chính mình thì ta sẽ chấp nhận được tất cả. Hoà nhập vào mọi hoàn cảnh để giúp người giúp mình mà không bị hoà tan. Đó chính là mẫu người lý tưởng nhất của xã hội
Đến đi trong thanh thản
Không lựa chọn nhân duyên
Đông tàn rồi xuân lại
Không bớt cũng không thêm.
Minh Niệm
Nguồn: yume.vn
