Tham: Do chấp thân là thật nên khởi tham lam mọi nhu cầu vật chất
cho thân. Lòng tham là cái hang không cùng, cái túi không đáy, cho nên không
biết đến đâu là đủ. Không có, tham lam muốn có; đã có, tham lam muốn thật
nhiều, càng được lại càng tham. Tham mà không toại nguyện liền nổi sân. Quả
thật tham là nhân đau khổ vô hạn, con người đến khi sắp tắt thở vẫn chưa thỏa
mãn lòng tham. Tham có nhiều loại:
Tham muốn thân này sống mãi không
chết, người ta coi cái chết là một họa hại tối đại của con người. Thế nên, thăm
hỏi nhau, chúc mừng nhau, người ta luôn mồm cầu khỏe mạnh, cầu sống lâu trăm
tuổi. Bởi có ám ảnh mình sống lâu, nên kinh doanh sự nghiệp đuổi theo danh
vọng, mê say sắc đẹp, thích uống ăn ngon lành... cho thỏa mãn thân này. Vì sợ
chết nên người ta luôn luôn tránh né tiếng chết, dù cho đến khi bệnh ngặt sắp
chết, đi mua hòm về vẫn nói nhắc cái "thọ". Sự thể tham sống đầy ngập
nơi con người, có những người mang thân sống một cách khổ đau đen tối, mà nghe
nói chết cũng sợ sệt. Song có sinh nhất định phải có tử, là một định án không
thể di dịch, làm sao tránh được. Chỉ có sợ chết mà không biết đường tránh, đây
là nỗi khổ tuyệt vọng của con người.
Vì tham sống lâu nên người ta
muốn được nhiều tiền của để bảo đảm đời sống. Muốn được tiền của nhiều, người
ta phải tranh đua giành giật với nhau. Ðã là giành giật thì có kẻ được người
mất, kẻ được vui cười thì người mất tức tối. Vì thế người được càng nhiều thì
thù hận càng lắm. Có khi trong lúc giành giật, chỉ nghĩ phần được về mình,
người ta đã càng lấn dẫm đạp trên sinh mạng kẻ khác. Cho nên cái được của ta
cũng là mồ hôi nước mắt của người. Người tham tiền của nhiều thì đau khổ cũng
nhiều. Bởi vì đâu phải muốn là được, phải lao tâm nhọc trí, phải tốn hao bao
nhiêu sức lực mới được. Ðã được lại sợ người ta phá, tìm mọi cách gìn giữ bảo
vệ, nhưng có khi nó cũng ra đi. Khổ công quá nhiều mới được, được rồi lại mất,
thật là khổ đau vô kể.
Danh vọng là những hạt nước lóng
lánh trước ánh nắng mặt trời, người thích những danh vọng cao sang, nhưng khi
nắm vào tay nó liền tan biến. Song người thế gian nào có biết chán, cứ một bề
ngó lên, được một bậc lại muốn lên một bậc. Chính vì tham lam mong muốn, người
ta phải chạy chọt cầu cạnh bợ đỡ những người có khả năng đưa mình lên. Mong cầu
mà được, người ta lại thêm mong cầu. Mong cầu mà không được, người ta phải khổ
đau sầu thảm.
Danh vọng là miếng mồi ngon, nên
ta mong ước kẻ khác cũng mong ước. Nếu ta nắm được nó trong tay thì kẻ khác
cũng tìm đủ cách để gỡ ra. Vì thế, người xưa đã nói "càng cao danh vọng
càng dày gian nan". Ít có người ngồi trên chiếc ghế danh vọng được an ổn
suốt đời. Song vì tính cách hào nhoáng của danh vọng hấp dẫn mọi người dán mắt
vào đó không biết mỏi. Ðuổi bắt danh vọng, như những đứa bé đuổi bắt bóng, cuối
cùng chỉ chuốc lấy sự mệt nhừ. Chỉ ai khôn ngoan khéo biết dừng, người đó sẽ
được an ổn.
Sắc đẹp cũng là một thứ men say
khiến nhiều người đắm mê đeo đuổi. Bao nhiêu danh từ hạnh phúc yêu đương êm
tai, ngọt dịu, thúc đẩy khách si tình chìm sâu trong biển ái, rốt cuộc chỉ là
những ảo tưởng đảo điên, do con người điên đảo bày bịa. Hạnh phúc là chiếc mặt
nạ của khổ đau, một khi lột chiếc mặt nạ ấy ra liền lộ nguyên hình đau khổ.
Nhưng con người là bệnh nhân của sắc dục, mặc dù biết nó là nhân đau khổ, mà họ
vẫn la cà bê bết, không chịu tránh xa. Người ta đuổi theo sắc dục không khi nào
biết chán, như người khát uống nước muối càng uống càng khát. Nó mang họa hại
cho bản thân chóng tàn cỗi, lại thêm nhiều sầu thảm khổ đau. Ðam mê sắc dục là
người tự phá hoại sinh mạng của chính mình.
Những thức ngon ăn uống chỉ có
giá trị khi còn tại lưỡi, nuốt qua khỏi cổ nào có ra gì. Thế mà người đời vì
miếng ăn giành giật nhau, giết hại nhau. Tốn bao nhiêu mồ hôi, bao nhiêu sức
lực, chỉ vì một món ăn ngon. Hôm nay thích ăn món này, ngày mai đòi ăn món nọ,
sự thèm khát đòi hỏi thôi thúc người ta phải khốn khổ nhọc nhằn suốt đời. Rốt
cuộc một đời sống chỉ vì nô lệ cho cái lưỡi. Dù có người bảo rằng ăn uống bồi bổ
sức khỏe con người, cần thiết cho sự sống, song chúng ta chỉ cần ăn những thức
có đủ sinh tố nuôi dưỡng cơ thể là tốt, đừng cầu kỳ món ngon vật lạ, đừng đòi
hỏi chả phụng khô lân. Biết chọn thức ăn đủ bồi dưỡng thân này khỏe mạnh là
đúng, chớ để cả đời nô lệ cho cái lưỡi.
Lại có lắm người cứ thích nhàn
rỗi thảnh thơi, thong thả qua ngày, chẳng ưng làm lụng việc gì. Họ tự cho thân
sung sướng là trên hết, không muốn làm động móng tay. Quan niệm này lâu ngày
trở thành lười biếng hèn nhát. Họ là những khối thịt thường được vất lên chiếc
giường, ném xuống chiếc võng. Cả ngày họ chỉ biết thụ hưởng, mà không ưng làm
một công tác gì để có lợi cho mình và giúp ích xã hội. Nếu một đời sống mà tập
như thế, kẻ đó tự chuốc bệnh hoạn vào thân và vô ích cho xã hội. Càng ở không
càng thấy thân lừ nhừ nhọc mệt, vì thân này là một cái máy hoạt động, nếu không
chịu hoạt động máu huyết không được lưu thông, gân cốt không dẻo dai, là cái cớ
để bệnh hoạn. Người cố ở không cho sung sướng, đâu ngờ họ tự chuốc bệnh hoạn
khổ đau.
Sân: Sân là nóng giận. Do tham lam mà không toại nguyện, hoặc bị
ngăn trở liền nổi sân. Một khi nổi sân thì mọi tội ác nào cũng dám làm, mọi khổ
đau nào cũng dám tạo. Tất cả sự hung tợn dữ dằn ác độc đều do sân mà phát sinh.
Sân có loại bộc phát, có loại thầm kín.
Nghe một lời nói trái tai, thấy
một hành động không vừa ý liền nổi nóng la ó ầm ầm là sân bộc phát. Loại sân
này rất nguy hiểm, song đối phương dễ thấy dễ biết. Những điều gì mình muốn
được bị kẻ khác ngăn trở, liền nổi giận mặt đỏ, miệng thốt ra lời bất hảo, tay
chân quơ múa, toàn thân cử động một cách mất điều hòa. Nếu khi này, đối phương
nhường nhịn đi thì khả dĩ dịu lại, bằng không thì cơn ẩu đả khó tránh. Một phen
nổi sân là một trận bão bùng họa hại hiểm nguy không thể lường trước được. Mọi hiểm
nguy họa hại trong đời sống của chúng ta đều do sân mang lại. Người ôm ấp lòng
sân là kẻ chứa chấp rắn độc trong nhà, tai họa đến một cách dễ dàng chỉ trong
giây phút.
Có người được sức mạnh dằn ép lửa
sân bộc phát, nhưng họ lại nuôi dưỡng nó một cách ngấm ngầm. Khi nghe nói trái
tai, họ nổi giận, mà ghìm ở trong lòng. Lòng sân này thầm lặng mà ác độc vô kể,
vì đối phương không biết được để ngừa đón. Những kẻ có lòng sân thầm kín là con
người sâu độc nguy hiểm. Ðây là đống lửa than, khó thấy mà lâu tàn. Người ôm
lòng sân này như ngôi nhà đẹp mà chứa đầy hơi độc. Những kẻ thiếu tinh tế, nhận
xét hời hợt, không sao tránh khỏi bị hơi độc làm ngạt thở. Song hại được người
chính mình cũng không an ổn gì. Thế nên sân là mối hiểm họa cho mình cho người,
mọi khổ đau trong đời này đến muôn kiếp đều do sân gây ra.
Hòa thượng Thích Thanh Từ
Nguồn: chuaphapvan.com.vn
