Thưa tiến sĩ Adler,
Có bất kỳ sự khác biệt cơ bản nào
giữa con người và con vật, hoặc con người có phải là con vật giống như tất cả
những loài khác không? Một số người nói rằng con người là sinh vật duy nhất có
thể suy nghĩ và học tập. Nhưng tôi không coi đây như một sự khác biệt thật sự,
vì các nhà sinh vật học và các nhà phân tâm học đã chứng minh rằng con vật có
thể tạo ra nhiều thứ và giải quyết các vấn đề. Tôi từng biết một số con chó cực
thông minh và một số người hoàn toàn không biết suy nghĩ. Khác biệt cơ bản giữa
con người và con thú là gì?
A.M.P.
A.M.P. thân mến,
Cho đến những thời đại tương đối
gần đây, ít có triết gia nào còn hoài nghi chuyện con người về cơ bản khác hẳn
các loài thú khác. Trong truyền thống tư tưởng phương Tây, từ Plato đến thế kỷ
19, hầu như mọi người đều cho rằng con người và chỉ riêng con người là một con
vật có lý trí. Quan điểm triết học về bản chất đặc biệt của con người này phù
hợp với quan điểm Thánh kinh vốn cho rằng con người và chỉ riêng con người được
tạo ra theo hình ảnh Chúa – một con người, chứ không phải một vật.
Từ thời Darwin , quan điểm ngược lại đã trở nên phổ
biến, không chỉ giữa các nhà khoa học, mà cả trong các tầng lớp học thức nói
chung. Học thuyết của Darwin về nguồn gốc con người cho rằng con người và loài
vượn người đã thừa hưởng từ một dạng tổ tiên chung; và cùng với quan điểm về
nguồn gốc tiến hóa của con người này là quan điểm cho rằng con người và những
loài động vật có vú cao cấp chỉ khác nhau về mức độ. Vì thế thay vì nghĩ rằng
chỉ có con người là có lý trí, những nhà nghiên cứu thuyết tiến hóa còn tìm
thấy cùng một kiểu trí thông minh trong con người và những động vật khác. Có
điều là con người có nhiều trí thông minh hơn.
Trong lá thư bạn nói rằng bạn
nghĩ các luận điểm truyền thống biện minh cho bản chất đặc biệt của con người
là không đủ sức thuyết phục, bởi vì con vật cũng như con người đều có thể suy
xét, bởi vì con vật cũng như con người đều có thể làm được nhiều thứ,… Giờ hãy
để tôi trả lời câu hỏi của bạn bằng cách biện hộ cho quan điểm truyền thống về
con người như một sinh vật hết sức đặc biệt.
Chứng cứ mạnh mẽ nhất là con
người có những năng lực nào đó mà không một con vật nào khác có được ở mọi mức
độ cho dù có gì nằm trong những điều con người có thể làm mà các con vật khác
không thể làm được. Một biểu hiện như thế là khả năng tạo ra các thứ của con
người.
Tôi biết ong làm tổ ong, chim làm
tổ chim, và hải ly xây những đập nước. Nhưng những sản phẩm như thế hoàn toàn
là thuộc phần bản năng của chúng. Một loài chim nhất định làm tổ theo cùng cách
từ thế hệ này sang thế hệ khác. Điều này cho thấy rằng tổ là một sản phẩm của
bản năng chứ không phải của nghệ thuật, vốn đòi hỏi lý trí và ý chí tự do.
Trong việc làm nhà, cầu, hay bất kỳ vật dụng nào khác, con người sáng chế và
tuyển chọn. Họ là những nghệ sĩ thực sự, trong khi con vật thì không.
Thêm nữa, chỉ có con người mới
chế tạo máy móc để tạo năng suất. Những con thú khác có thể sử dụng những công
cụ thô sơ, nhưng không một con thú nào khác tạo ra được một máy ép dập ra hàng
loạt sản phẩm khi nguyên liệu thô được đút vào. Đây là một biểu hiện nữa về
năng lực đặc biệt của con người trong vai trò một người tạo ra các thứ.
Bạn nói rằng những con vật khác
có thể suy xét. Theo quan điểm tôi thì nói đúng hơn là những con vật khác có
thể giải quyết các vấn đề mỗi khi chúng phải đương đầu với tình trạng cấp bách
về sinh học để tìm cách đạt được những gì chúng cần. Tất cả cái được gọi là
“suy nghĩ” của con vật chỉ ở mức độ này. Nhưng không con vật nào từng ngồi
xuống để suy nghĩ, theo cách mà một triết gia hay một nhà toán học làm khi anh
ta không có gì thúc bách về mặt sinh học để phải làm như thế.
Việc con người suy nghĩ lan man
và sử dụng tới ngôn ngữ là một biểu hiện nữa cho thấy việc này hoàn toàn khác
hẳn cách một con thú giải quyết vấn đề. Dĩ nhiên là con thú tạo ra được âm
thanh và truyền đạt được những cảm xúc hoặc rung động của chúng cho nhau. Nhưng
không một con thú nào truyền đạt suy nghĩ; không một con thú nào từng thốt ra
một câu để khẳng định một điều gì đó là đúng hay sai. Chỉ duy nhất một loài thú
có lý trí là con người mới có thể làm điều đó.
Tôi có thể tiếp tục đưa ra những
chứng cứ khác rằng con người có những năng lực nào đó mà không con vật nào có
được ở mức thấp nhất. Nhưng tôi sẽ tạm bằng lòng với một sự kiện nữa.
Con người là động vật duy nhất có
sự phát triển về mặt lịch sử. Những con thú khác có thể thay đổi về hình dạng
sinh học của chúng qua hàng trăm ngàn thế hệ; nhưng những thay đổi như thế hoàn
toàn do kết quả của những thay đổi trong yếu tố di truyền, vốn là thứ duy nhất
được truyền từ thế hệ này sang thế hệ sau. Con người truyền những tư tưởng,
những định chế, hay toàn bộ truyền thống văn hóa, từ thế hệ này sang thế hệ
khác, và điều này giải thích lịch sử loài người.
Theo quan điểm của tôi chứng cứ
thực tiễn này hoàn toàn ủng hộ quan điểm rằng về chủng loại con người khác xa
súc vật. Giống như súc vật, họ cũng là sinh vật. Nhưng không giống chúng, con
người có lý trí. Điều này, dĩ nhiên, nếu nó đúng, sẽ buộc chúng ta bác bỏ học
thuyết của Darwin
về nguồn gốc tiến hóa của con người. Nhưng xét cho cùng các học thuyết tất phải
được xây dựng cho phù hợp với các sự kiện, chứ không phải các sự kiện phải được
xây dựng cho phù hợp với các học thuyết.
Những Tư Tưởng Lớn Từ Những
Tác Phẩm Vĩ Đại
Nguồn: chungta.prj.vn
