Một trong những nội dung quan
trọng của cái Tôi là cái Chúng ta. Chúng ta là một trạng thái phát triển của
cái Tôi, một trạng thái cá biệt của cái Tôi. Chúng ta và Tôi không phải là hai
không gian độc lập khác nhau. Cái Tôi là trên hết, là nguồn gốc của mọi thứ còn
lại, trong đó có cái Chúng ta. Nhiều người vẫn luôn cho rằng cái Chúng ta bao
trùm lên cái Tôi nhưng không phải thế, cái Tôi chứa tất cả mọi thứ. Khi nào cái
Chúng ta ở bên ngoài cái Tôi, bao lên cái Tôi thì đó là trái tự nhiên.
Nếu đặt cái Chúng ta lên trên cái
Tôi sẽ làm phá vỡ định nghĩa quan trọng nhất về con người. Tự do sinh ra con
người, con người là chủ thể của sự đàm phán và tạo ra các khế ước. Cái Chúng ta
tồn tại được là nhờ những thoả thuận mà không có những cái Tôi thì không thể có
thoả thuận. Tóm lại, cái Tôi có trước, cái Tôi chứa đựng mọi thứ, cái Tôi là
điểm bắt đầu của mọi quá trình xã hội. Nếu cái Tôi là cái bánh thì cái Chúng ta
là yếu tố tạo ra nhân của cái bánh. Cái Chúng ta là một trong những nội dung
quan trọng nhất, thể hiện tầm vóc của cái Tôi, nhưng nó không thể thay thế cái
Tôi được. Nếu không có cái Chúng ta trong cái Tôi thì anh là một người xấu,
nhưng nếu không có cái Tôi thì anh không thành con người.
Nghiên cứu về nội dung Chúng ta
sẽ giúp làm rõ không gian nghĩa vụ và trách nhiệm trong cái Tôi. Cái Tôi biến
thành cái Chúng ta thông qua không gian trách nhiệm, không gian nghĩa vụ. Không
gian nghĩa vụ và trách nhiệm tạo ra phần Chúng ta trong cái Tôi, tức tạo ra tâm
lý đại diện. Do đó, cái Chúng ta chính là cơ sở của lý thuyết đại diện. Nếu một
người tự nhận là đại diện mà không ý thức được nghĩa vụ và trách nhiệm của mình
thì người đó đại diện cho ai và hy sinh cái gì? Kẻ muốn làm đại diện thì phải
biết ta đại diện cho ai, ta phải mất cái gì để thực hiện quyền đại diện, ta
phải có những năng lực nào để hoàn tất nghĩa vụ đại diện. Tuy nhiên, nếu dừng ở
mức độ hoàn tất nghĩa vụ thì mới chỉ đủ cho sự tồn tại của xã hội chứ chưa đủ
cho sự phát triển. Có những nghĩa vụ bắt buộc và có cả những nghĩa vụ không
phải là bắt buộc mà là sứ mệnh.
Ví dụ, không phải ai cũng buộc
phải có trách nhiệm hy sinh thân mình vì Tổ quốc nhưng có những người làm như
thế. Như vậy, con người vẫn luôn có những hành vi vượt ra ngoài nghĩa vụ và
trách nhiệm. Cần phải nghiên cứu cả hiện tượng này vì đó là cấu trúc Siêu Chúng
ta. Cái Siêu Chúng ta là trạng thái phát triển cao của cái Tôi. Không gian Siêu
Chúng ta là nơi con người tiến hành những hành động bên ngoài nghĩa vụ và trách
nhiệm. Đó là những hành vi có ý nghĩa phục vụ sự phát triển của nhân loại. Nếu
chúng ta không lý giải được các hiện tượng như vậy thì không tìm ra được lối
thoát để phát triển nhân loại. Nhân loại tồn tại bằng ý thức trách nhiệm và
tinh thần nghĩa vụ nhưng nhân loại phát triển bằng tinh thần siêu nghĩa vụ,
siêu trách nhiệm, tinh thần sứ mệnh. Ý thức nghĩa vụ và tinh thần trách nhiệm
là những phẩm chất cần và đủ để từng cái tôi tham gia vào tiến trình phát
triển, và thứ lãnh đạo chương trình phát triển ấy chính là cái Siêu Chúng ta.
Có những cái Tôi có thể biến
thành cái Siêu chúng ta, nhưng cũng có những cá thể chỉ có thể phát triển thành
cái Chúng ta, thậm chí có những cá thể không phát triển thành cái Chúng ta
được. Cái Chúng ta tạo ra trạng thái thông thường, đó là sự tụ họp hay sự phản
ánh quan hệ của những cá thể thông thường. Còn cái Siêu Chúng ta là sự tụ họp
hay phản ánh của những mối quan hệ không thông thường. Cá thể không thông
thường ấy cũng là kết quả của cả hai quy luật: quy luật tự nhiên và quy luật tự
do. Anh có những điều kiện tự do đến mức anh trở thành người thủ lĩnh, nhưng
anh có những ràng buộc tự nhiên để có điều kiện thực hiện các ý nghĩ siêu Chúng
ta. Những ai ý thức được về cái Chúng ta thì trở thành người đại diện còn ý
thức được về sứ mệnh, về cái Siêu Chúng ta thì trở thành nhà lãnh đạo, trở
thành yếu tố lãnh đạo.
Những xã hội không phát triển là
xã hội mà ai cũng muốn làm to nhưng không đủ năng lực và trí tuệ để làm bất kỳ
cái gì vừa vừa, tức là họ không có cái Chúng ta, họ không nghĩ đến nghĩa vụ và
sứ mệnh của người đại diện. Đó là sự chiếm đoạt của những con thú lớn chứ không
phải là sự thực thi nhiệm vụ của người ý thức được về nghĩa vụ và sứ mệnh. Tôi
không phê phán cái Tôi mà chỉ phê phán cái Tôi không có nhân. Chúng ta vẫn
thường nghe thấy những khẩu hiệu như "Mỗi người vì mọi người, mọi người vì
mỗi người". Nghe thì rất có lý nhưng nếu ngẫm kỹ thì rất vô trách nhiệm.
Đúng ra là mỗi cá nhân hãy lo cho mình trước rồi sẽ thấy cái chúng ta ở trong
mình. Một con người mà không biết yêu mình thì sẽ không yêu người khác. Ví dụ,
tôi yêu công ty của tôi, tôi yêu những thành viên đã tạo ra công ty đó. Để công
ty của tôi làm ăn được tôi phải yêu cái xã hội đó. Nếu anh yêu anh một cách có
trách nhiệm thì anh sẽ có Chúng ta trong anh. Nếu anh không yêu anh thật thì
anh sẽ hành động theo nhu cầu nhằm thoả mãn anh, tức thoả mãn cái chết tinh
thần của anh.
