Hai cuộc Đại Chiến Thế Giới và
những cuộc chiến lẻ tẻ khắp nơi trên thế giới, chứng minh là con người nghiêng
nhiều về "bản năng" hung dữ và tàn ác. Vậy làm thế nào để chữa tính
ác?
Thế nào là ác?
Descartes nói con người ưa chuộng
những điều tốt và chán ghét những điều xấu, và chúng ta có cảm giác “thoải mái
trong lòng” làm điều thiện và cảm giác hối hận làm điều ác. Theo ông, con người
vì có khả năng hiểu biết nên nhận biết ranh giới giữa thiện và ác. Làm sao con
người phân biệt được thiện và ác vì chính con người là tác nhân? Vấn đề được
đặt ra: con người bẩm sinh mang bản chất là thiện hay là ác?
Có hai luồng tư tưởng triết tranh
cãi về vấn đề này. Platon và Jean Jacques Rousseau theo trường phái "nhân
chi sơ tính bản thiện". Họ cho rằng con người sinh ra không hung ác, chính
xã hội đã băng hoại con người và làm cho con người trở nên xấu xa. Trái lại, theo
trường phái bi quan, tiêu biểu là Thomas Hobbes và Friedrich Nietzche, con
người vốn mang trong người bản chất ác. Giữa hai luồng tư tưởng này, chúng ta
có ý niệm "hệ thống dục vọng", theo đó con người hành động theo tình
yêu và hận thù. Ông Sigmund Freud đã trình bày về động thúc sinh tồn và động
thúc hủy diệt (pulsions de vie et pulsions de mort). Động thúc là những hành
động tức thì không suy nghĩ do bản năng thúc giục.
Đó là về tư tưởng, còn trên thực
tế, chúng ta thấy sự ác vượt lên trên không gian và thời gian. Nó không có tuổi
và cũng không có biên giới. Không có nơi nào không có sự hiện diện của nó, từ
Tây sang Đông, từ Bắc xuống Nam .
Tổ tiên chúng ta có hung bạo hơn chúng ta ngày nay không? Những cuộc chiến làm
rung chuyển thế giới trong thiên niên kỷ vừa qua, đặc biệt là hai cuộc Đại
Chiến Thế Giới và những cuộc chiến lẻ tẻ khắp nơi trên thế giới, chứng minh là
con người nghiêng nhiều về "bản năng" hung dữ và tàn ác. Con người
trước đây tỏ ra hung dữ là vì thiếu thốn không đủ ăn.
Nhưng ngày nay có lẽ vì dư thừa
nên con người mới sinh ra ác độc. Trong một xã hội thiên về vật chất như xã hội
ngày nay, con người thèm khát được giàu có, sự hung ác được xem là một dụng cụ
để chiếm đoạt tài sản kẻ khác. Lịch sử đầy dãy những kẻ hung ác: Thành Cát Tư Hãn,
Nero, Ivan Bạo Chúa, Hitler, Staline, Milosevic... Những chuyện cổ tích kể cho
trẻ con cũng đầy những kẻ gian xảo trá và những phù thuỷ ác độc.
Ý niệm về tính ác thay đổi tuỳ
theo văn hóa và tùy theo thời gian. Theo ông Norbert Elias, vào thế kỷ thứ 16
tại Paris, người dân có thói quen đốt sống những con mèo vào ngày lễ Saint
Jean, họ vui sướng nhảy múa nhìn những con mèo gào thét đau đớn.
Một ví dụ khác: đối với một số bộ
tộc "sơ khai", việc giết cha mẹ già để tránh cho họ không bị nhục
nhằn vì tuổi già là một chuyện bình thường và đáng khen. Nhưng việc này trong
xã hội ngày nay có thể đưa chúng ta ra toà vì tội sát nhân.
Tất cả những điều này cho ta thấy
không có sự ác tuyệt đối. Sự ác đeo đuổi con người từ khi nhân loại xuất hiện.
Tại sao con người trở nên ác? Có thể nào có một bản chất ác hay tính ác? Đây có
phải là một "nét văn hóa", do xã hội và gia đình tạo nên? Điều gì tạo
nên cái bản tính ác này? Điều gì đã thúc đẩy con người làm ác? Họ có phải là
người nữa hay không? Và làm thế nào để nhận diện kẻ ác? Việc nhận diện không dễ
như chúng ta tưởng, vì cái ác khởi sự từ lúc nào và ta dùng phương thức nào để
thấy lúc nào nó bắt đầu.
Tiến trình đi đến hành động ác
gồm có ba giai đoạn:
1. Khích động: một tình huống khó
chịu.
2. Ảnh hưởng: phát sinh cảm tính
tức giận, ghen ghét, thù hận, báo thù.
3. Giải pháp: thăng hóa, lựa chọn
một vật yêu thích khác, hoặc trở nên ác đối với bản thân, có những hành động
hung dữ đối với bản thân giống như tự quyên sinh; hoặc ác đối với người khác
dùng những lời lẽ hoặc những hành động hung dữ nhắm vào kẻ khác.
Làm thế nào để chữa tính ác?
Để phần nào giảm thiểu sự ác, các
nhà giáo dục đề nghị cha mẹ phải dạy dỗ con cái biết sống tinh thần xã hội
không vị kỷ. Các bậc cha mẹ phải tránh những câu nói làm tổn thương, hạ nhục
hay châm chọc con cái của mình. Để chữa tính ác, các nhà phân tâm học đề nghị
phải khơi dậy lương tâm. Kẻ ác biết rõ việc mình làm và phải cho kẻ ác cắn rứt
lương tâm về việc làm này: có như vậy mới mong cởi bỏ tính ác nơi con người
này.
Trong một xã hội bị lôi cuốn theo
những giá trị vật chất, con người cần đề cao những giá trị của lòng hảo tâm để
kháng cự lại tính hung dữ, vì xét cho cùng tính hung dữ là vũ khí của kẻ yếu.
Chính vì vậy xã hội cần xiển dương lẽ công bằng và tình liên đới. Khổng Tử đã
từng nói: "Kỷ sở bất dục, vật thi ư nhân" (cái mình không muốn, chớ
làm cho người). Nhưng thực thi tinh thần vị tha không phải là một chuyện dễ.
Việt
Báo (Theo_VnExpress.net)
