Nỗi bất hạnh lớn nhất của chúng
ta là luôn luôn có một kẻ thù để chống lại. Trong suốt hành trình của lịch sử,
những kẻ thù mang tên khác nhau. Bất hạnh lớn dần để trở thành hiểm họa khi hai
kẻ thù nghịch mang cùng một tên chung.
Tôi chưa bao giờ được biết về sự
công bằng. Nhưng tôi muốn rằng những xác chết anh em phải được chia đều lòng
thương tiếc. Trên những nhân danh chúng ta không cúi đầu, nhưng chúng ta phải
quàng vòng hoa phúng điếu cho phận người hiu hắt. Chân lý chưa biết nằm ở đâu,
nhưng tôi tin rằng chân lý không đến từ bạo lực.
Đời sống Việt Nam đã dạy
chúng ta những bài học vĩ đại. Dạy biết từ một tấm lòng nhỏ nhen đến một tâm
hồn cao cả. Dạy từ mưu toan giết chết một người đến kế hoạch giết chết hàng vạn
người. Chúng ta biết rõ từ một tên hề mặt phấn môi son đến một tên ngụy quân
tử.
Làng mạc, núi rừng đã thành đấu
trường. Phố thị làm sân khấu.
Thời thơ ấu, qua những bài học
lịch sử, lòng tôi xao xuyến biết bao về những tấm gương ái quốc. Tôi đã yêu mến
những biên giới quê hương như vòng tay người mẹ ôm hôn che chở đàn con. Lòng
tôi, những biên giới cũng được dựng lên từ đó. Không phải những biên giới của
thù hận mà chỉ là lằn mức địa lý chia những cuộc chơi riêng đầy quen thuộc và
thân ái.
Lớn lên, tôi dần dần rơi vào
những hoài nghi. Những hoài nghi như đám mây đen, đe dọa cơn bão lớn. Tôi biết
rằng khi cơn bão đến, những gì đẹp đẽ được nuôi dưỡng từ ấu thơ sẽ bị cuốn
phăng đi.
Đã bao nhiêu năm tháng tôi ngồi
nhìn những mùa nước lên. Thành phố Huế mỗi năm đều có những cơn lụt. Một đôi
lần lụt lớn, nước nguồn ồ ạt mang về bao nhiêu của cải của rừng sâu: voi, cọp,
bò rừng, trăn, gỗ quí… Vốn liếng ẩn giấu của thiên nhiên lao đi trong một tốc
độ cuồng nhiệt. Tất cả đều ngơ ngác, lạc lối, trần trụi.
Nhiều lần, tôi đã mong được thấy
những giá trị hão huyền, bén rễ sâu xa trong tâm não tôi, được tống ra ngoài,
trong cách thế đó.
Tôi không phải là kẻ dễ mất niềm
tin, nhưng trong tôi, rất vô tình những trái độc đã làm mùa của chúng.
Tôi đã đi qua nhiều thành phố của
quê hương. Mỗi nơi đều có những đêm gặp gỡ cùng tuổi trẻ. Chúng tôi nuôi dưỡng
hy vọng và gửi đến nhau sự phân ưu chung bằng tiếng hát. Chính trong lúc, khi
tiếng vỗ tay đập vào nhau nhịp nhàng và đều đặn cùng tiếng hát, lòng tôi bỗng
chùng lại trong một ái ngại vô bờ. Tôi bỗng muốn thu mình thành một bóng tối
nhỏ trước những con mắt trong sáng vây quanh. Với những trái tim quí báu kia,
có thật tôi đã mang đến một điều gì tốt đẹp?
Chưa bao giờ tôi có ý nghĩ tự đề
nghị với mình một trách nhiệm quá lớn. Nhưng khi đã lỡ nhận chịu những cảm tình
nồng hậu từ đám đông, thì những tình cảm kia phải được đền bồi.
Quanh tôi, bỗng dưng những chấn
song được dựng lên. Những chấn song dù êm ái nhưng làm mỏi mệt. Mỏi mệt vì tôi
biết rõ mình chỉ cưu mang nổi một tiếng thở than quá ư phù du từ một con tim
bén nhạy. Đời sống chung quanh thì tự bản chất vốn hủy hoại và vô tình. Tôi
không đủ là một con đê hay một báo hiệu mới mẻ.
Nhưng dù sao, mọi sự đã lỡ. Lịch
sử đã lỡ lên đường và tôi cũng đã lỡ để một bàn chân trong cơn xung động.
Mọi sự hoàn tất đều có đôi chút
bị hiểu lầm. Người trong cuộc mới thấu hiểu được cái tang thương của từng kết
quả. Lịch sử có niềm đau riêng của nó. Cá nhân cũng có cái xót xa riêng. Bởi lẻ
chưa có một tổng hợp đích xác nào về thân phận con người. Vũ trụ luôn luôn biến
đổi, làm sao toan tính nổi. Cho nên điều hiển nhiên là mọi sự thành tựu càng
lớn lao, càng ẩn giấu niềm tuyệt vọng.
Mỗi dự phóng về hạnh phúc con
người đều là nguồn cội của hố thẳm. Luôn luôn có sự nhầm lẫn về chữ nghĩa.
Người ta đánh bóng sự đổ vỡ và gọi đó là niềm bi tráng của phận người. Dự phóng
càng lớn, càng dài càng xa cách con người. Và tất nhiên càng mở rộng hố thẳm.
Đến lúc đạt được đỉnh cao thì chính là lúc kề cận nhất với vực sâu. Và có thực
sự đó là một đỉnh cao?
Vì thế, tôi gọi những kẻ muốn lấp
biển vá trời là những con người đam mê tuyệt vọng. “Mọi đam mê đều vô ích”. Đam
mê tuyệt vọng dẫn ta về hư vô. Bao nhiêu cánh cửa hư vô đã mở toang cuối những
chặng đường đẫm máu của lịch sử nhân loại. Những thế hệ về sau, khi lần giở
lịch sử ông cha, giữ cái án chung thân trong ý thức cùng niềm im lặng. Từ đó,
nói đến ý thức trong thời đại chúng ta là muốn nhắc lại cái ý thức về sự tịch
lặng. Sự tịch lặng của những vết thương trời đất và trong lòng. Cõi vô âm của
mọi chủ thuyết, mọi triết lý. Đời sống đã mất hẳn sự bình an. Những con đường
nhân sinh không có chốn đến. Sở tại chính là sự ra đi. Ra đi để biết rằng quê
quán chỉ là tiếng hoàng oanh trên đời người khổ hạnh. Là một an ủi thoáng qua. Là
“nền cũ lâu đài bóng tịch dương” để ngậm ngùi.
Trong đời sống chúng ta, thiếu gì
những trái tim vững chãi. Đâu thiếu những ý lực siêu nhân. Mỗi khi ý thức được
vót nhọn người ta có cảm tưởng sẽ bắn rụng những niềm tuyệt vọng chung quanh.
Nhưng hỡi ơi, niềm tuyệt vọng đã ẩn trú trong đường bay của ý thức đó. Ý thức
càng được vót nhọn, niềm tuyệt vọng càng đào những hang sâu. Trái tim con
người, nếu không biến thành mộ địa, sẽ vang lên tiếng tru thảm thiết của loài
sói.
Những ngày mệt mỏi tôi thường tìm
về bên một dòng sông. Nơi thành phố của quá khứ. Một quá khứ chưa đủ dài nhưng
đã thừa thãi tang thương. Thành phố trên bề mặt yên tĩnh có những cơn sóng ngầm
đáng ngại. Những ngọn lửa ủ dưới tro than, đã liên tục tạo những cơn phong ba,
đã làm bật rễ những triều đại.
Những hoạn nạn, qua nhiều thời kỳ
không đếm xiết. Nhưng mỗi lần có cơ hội trở lại đời sống bình thường thành phố
lại mang khuôn mặt thơ mộng và nhẹ nhàng của những ngọn phong lau trong thành
cổ.
Về những năm sau này thành phố có
vẻ tiêu điều hơn trước. Mỗi cơn hoạn nạn thường mang đi ít nhiều bạn bè. Tôi
như con bệnh kinh niên, mỗi lần trở về tĩnh dưỡng, có cảm tưởng về thăm một cố
tri hơn hơn là một thành phố. Vẻ xác xơ như khởi chung từ một mối. Không như
ngày xưa, tôi vui chơi trong thành phố. Bây giờ chúng tôi song hành trong niềm
tư lự.
Ngồi bên dòng sông, nhiều đêm tôi
nghe ra những đổi thay quá lớn. Huế quả thực đã biến đổi rất nhiều. Những cuộc
biển dâu vô hạnh đã giết chết phần nào tình cảm đẹp đẽ nơi đây. Huế ngày xưa ấm
áp biết bao. Nay đã quá lạnh lùng. Vẻ lạnh lùng sương phụ. Trong những hoàn
cảnh nghiệt ngã người ta không còn nhìn nhau bằng con mắt cũ. Đã thấp thoáng
thấy dưới những trũng mắt năm xưa, những bình phong e ngại. Ngờ vực là phải.
Thời đại của đố kỵ, tỵ hiềm đã thành hình từ bao giờ mà không hay. Không phải
chỉ riêng nơi đây. Nơi nơi đều thế. Tôi đã qua nhiều thành phố. Đã góp mặt.
Cuối cùng mới vỡ lẽ ra, mỗi nơi đều đã thành tựu những sâu khấu và những đấu
trường bỏ túi. Những tuồng tích được soạn sửa cẩn mật. Mỗi người đóng dăm ba
vai trò. Đám giả hình múa những đường gươm vừa khắc nghiệt vừa chu đáo.
Nhiều đêm trở về, xương sống bỗng
buốt lạnh. Bởi đâu đây, luôn luôn sẵn sàng những nhát dao không minh bạch. Phải
sống thường trực trong khí hậu như thế làm sao khỏi e dè.
Tôi biết rõ phần nào mình đã đuối
sức. Những tiếng hát hân hoan nhiều khi chỉ để lấp liếm sự phiền não. Có cái gì
gần như những vết hoen trên một phía của nạn đời. Dường như tôi đang ẩn thân ở
mặt đời không kiêu hãnh. Nơi có nhiều bóng tối và sự tròn lẵn vô liêm.
Không phải mọi chọn lựa đều bế
tắc. Nhưng tôi không dại gì tự dẫn mình đến một pháp trường bất xứng. Trong
cuộc sống nhiễu nhương nơi đây, sống đã là một cách chọn lựa. Ai cũng có một
lần phủi tay với cuộc đời. Cho nên những chọn lựa nhỏ nhặt chỉ làm hao mòn ta
thôi. Nếu đủ sức giương cung, hãy chọn mũi tên định mệnh.
Tôi rất buồn bã khi nhìn thấy
những tâm hồn đẹp đẽ quanh đây bị cuốn hút vào những chọn lựa trào lưu. Những
chọn lựa có vẻ đẹp bề mặt. Những chọn lựa không can dự gì với ý thức. Hay nếu
có, chỉ là loại ý thức con vẹt.
Trong cách thế đó, chọn lựa chỉ
còn có nghĩ là hủy hoại. Tự hủy và kéo theo những cái chết thanh xuân.
Tôi không có ý ngờ vực lòng can
đảm. Nhưng tôi sợ hãi ngộ nhận.
Hãy chọn lấy lời phán xét. Nếu
cần làm tên tử tội, ta chỉ là tên tử tội của định mệnh riêng tư. Đừng mơ mộng
trên xương máu. Chưa bao giờ tôi nghe được một tiếng hát nói về sự sinh nở tốt
đẹp của hận thù. Gắng che chở cho tâm hồn. Nấm hoang đã mọc quá nhiều trên đó.
Trong thành phố, mùa hạ có những
cơn bão qua. Một ít mùa màng và hoa quả không đậu. Vào buổi lập thu, bỗng dưng
những hồ ao quanh thành cổ thơm tho một mùa sen muộn. Những sớm mai âm u đi về
dưới cổng thành, lòng tôi bất ngờ có những nỗi hân hoan kỳ lạ. Một cái gì gần
như niềm hy vọng vừa nhú lên. Tôi nghĩ rằng tuổi trẻ quanh đây, qua những bất
hạnh quá đủ, sẽ tạo dựng được cái mùa muộn màng của sự thật. Sẽ khởi công từ
những ước mơ chân thật. Những phát biểu mới sẽ là những đường gươm sắc bén chém
rụng huyền thoại. Mỗi bước đi tới tuổi trẻ tự cưu mang lấy mình, không nương
nhờ nữa. Mỗi người là hy vọng của chính mình. Giải thoát quyết liệt khỏi những
khối nam châm phù thủy. Bấy lâu, sự sợ hãi đã làm rêu phong trên đời ta. Những
sự thật tối tăm được chở che an toàn. Những nhầm lẫn không bị truy tố. Có lẻ
không phải vì thiếu lòng can đảm. Chúng ta dường như là những đứa con quá tình
cảm, không nỡ buộc tội ông cha.
Nhưng đã muộn. Chúng ta đang
chênh vênh trên con dốc hủy diệt. Cái gia đình chung đã có lắm điều tồi tệ.
Chúng ta được thương xót từ mọi
phía. Được vỗ tay từ khắp nơi. Bị chê bai cũng lắm. Nhưng sá gì những lời bình
phẩm kia.
Hãy bắt đầu phá bỏ đấu trường.
Phá bỏ sân khấu. Vở tuồng đã quá dài. Bao nhiêu năm nay, chúng ta đã nuôi nấng
tình cảm nhân loại bằng tấm thảm kịch quá lớn. Không thể tiếp làm những diễn
viên giác đấu nữa.
Chúng ta hiểu rõ hạnh phúc ở đâu.
Trên con đường đã qua tuyệt nhiên không có.
Dù thế nào cũng đã ra đi. Chỉ xin
được ra đi êm ái. Những đứa con nhân loại đã thật sự mất dấu về quê quán cũ. Đã
bao nhiêu sa mạc. Sa mạc quả là mênh mông. Chúng ta đang cần chút nước cho hành
trình. Những thiệt thòi đã đủ lớn lao. Điều cần nhớ là đừng để cả một dân tộc
bị hụt hơi vì vô vọng.
