Chắc ai cũng hiểu rằng, từ khi
mới lọt lòng ra cho đến khi hơi thở cuối cùng, trong đời thường hưởng được mấy
lần vui. Cơn vui vừa thoáng qua, cơn buồn lại kéo đến. Đã đành sanh, già, đau,
chết là 4 đại hoạ không ai tránh khỏi, mà nổi đói nghèo áp bức, oán thù gặp gỡ,
ân ái xa lìa, hoàn cảnh lôi kéo cũng đủ làm chúng sanh đau khổ vô cùng.
Nước mắt ngập tràn cả đại thiên
thế giới, mà vẫn còn dâng lên mãi nếu lòng tham lam dục vọng nơi mỗi cá nhân
cũng như đoàn thể-không được vùi dập vào phần nào; hành vi xấu xa độc ác, ích
kỷ hại người không được sang bằng và tiêu diệt do lòng từ bi rộng lớn biết nghĩ
đến mình, đến người theo công lý và chính đạo. Chúng ta chỉ ngó ngay vào cảnh
tượng ngày nay cùng thấy rõ đó là biển nước mắt đau thương bởi cơn cuồng vọng
của loài người gây tạo. Thế nên chúng ta tin chắc rằng tất cả đau khổ chỉ có
một con đường ra là mọi người biết nhìn nhau bằng cặp mắt từ bi, hay nói một
cách khác là người biết tu theo đạo chính đáng giác ngộ.
Xưa nay các bậc thánh nhân, các
vị đã giác ngộ như chư Phật, Bồ tát, không vị nào mà không trãi qua con đường
ấy; cho đến khi dạy người, dạy đời cũng chú trọng ở điều đó. Vậy bất luận người
nào ở trong xã hội cũng cần lấy tu làm gốc, nếu không tự mình đã hư hỏng, mình
đã làm tổn hại cho mình, thì mong giúp ích cho ai nửa?
Đời còn như thế, huống chi đạo
Phật, một đạo chú trọng mục đích tự giác giác tha, tự lợi lợi tha hơn cả mà lại
không quan tâm đền sự tu sao được. Phật dạy trong kinh Lăng Nghiêm rằng:"
Như tuy lịch kiếp, ức trì Như Lai bí mật diệu nghiêm, bất như nhứt nhựt tu vô
lậu nghiệp". Đại ý nói tuy nhiều kiếp học rộng nghe nhiều nhớ hết tất cả
pháp môn của hằng sa chư Phật chỉ dạy, chẳng bằng một ngay chuyên tu nghiệp vô
lậu xuất thế. Ấy là lời Phật khuyến cáo Tôn giả A Nan mà cũng là khuyến cáo cái
tai hại không tu của chúng ta vậy. Nếu chỉ học mà không tu thì khác nào như
người thuộc lòng tấm bản đồ rồi ngồi lỳ một chỗ, chẳng đến đâu được cả.
Thế thì biết tu là một điều cần
yếu. Nhưng hiện nay, nhiều người trong hàng Phật tử chúng ta, cũng như một số
đông ở ngoài vẫn còn ôm mối nghi ngờ sai lạc. Có người nghĩ rằng tu là một việc
làm quá khó, phải xa gia đình, xã hội để ép mình trong một khuôn khổ hẹp hòi,
bít mắt bưng tai trước mọi hoàn cảnh, vứt bỏ bao nhiêu ước mong khoái lạc mà tu
hành ủy mị, hàng ngày nghĩ tưởng đến việc gì xa xăm huyền ảo, ỷ lại thần quyền
để cầu mong tương lai trường sanh, bất tử hay hưởng quả phúc đời đời. Tu như
vậy phỏng có ích lợi gì cho ai?
Giả sử tu như vậy mà thành thánh,
thành thần, hưởng quả phúc thì lối tu chỉ thích hợp với hạng người thiếu nghị
lực, hạng ông lão bà già! Hạng người thứ hai thì trái lại, họ nghĩ rằng tu là
một việc rất hay, là nền tảng cho nhân tâm thuần hậu, cho hòa bình an lạc, vững
bền; song khi nào hòa bình đã lan khắp, sinh hoạt được mới có thì giờ nghĩ đến
việc tu dưỡng; chứ nhằm lúc đao binh loạn lạc, đói khác tung hoành, chính là
lúc phải ra sức dẹp loạn an dân, nổ lực làm lụng để vãn hồi sự no ấm, đợi bao
giờ tâm thần ổn định mới lo đến chuyện tu. Những điều nghi hoặc đối với sự tu
vẫn còn nhiều nữa, song tóm lại cũng không ngoài hai điều vừa kể trên. Cũng vì
nghĩ như vậy, mà bây giờ hễ nghe nói chữ tu thì người ta tưởng tượng ngay một
hình dáng yếu hèn, một việc làm quái dị lạc hậu, không phải thời.
Xét kỷ hai lối tưởng đó nhiều
phần không đúng, song không sai mấy đối với hạng người mệnh danh là tu, mà kỳ
thật áp dụng lắm điều không chính đáng! Nếu bây giờ muốn bổ cứu những khuyết
điểm trên đây để làm nhiều lợi ích thiết thực cho khỏi phụ lòng tin Phật của
chúng ta, thì tưởng cũng nên cùng nhau tìm hiểu rõ chữ "Tu" trong đạo
Phật, trước để khỏi cái nạn xưng càn một khi mình không tu chi cả, sau để khỏi
bị e ngại bởi những lời mỉa mai nông cạn có thể làm trở ngại bước đường tu tập
chính đáng của chúng ta. Lẽ dĩ nhiên là ở đây chúng ta chỉ hiểu chữ "Tu"
trong đạo Phật, chứ ngoài lối tu của đạo Phật ra, trên xã hội này còn bao nhiêu
lối tu khác; mà tiếc vì phạm vi bài này không cho phép chúng tôi đem ra bàn
cãi, chỉ có thể nói đại khái rằng các lối tu ấy đều chưa diệt tận nguồn gốc
thống khổ, nên chưa phải là phương pháp đưa người đến chỗ giải thoát an vui
chơn thật.
Thế nào là nghĩa chữ "Tu"
trong đạo Phật? Định nghĩa một cách tóm tắt thì tu nghĩa là sửa. Xấu xa sửa lại
cho tốt đẹp, tà vạy sửa lại cho chính đáng, độc ác sửa lại cho hiền lành, mê mờ
sửa lại cho sáng suốt??.. Như người ta thường nói ngọc có dũa mài mới thành đồ
hữu dụng, người có học tập mới trở nên người hay, ấy đều là cắt nghĩa chữ
" Tu"vậy. Có nhiều người hay nói: "Phật tức tâm, tâm tức Phật,
tôi chỉ tu cái tâm cũng đủ". Mới nghe qua tưởng như hợp lý, song xét kỷ
thì đó chỉ là câu nói bướng bỉnh để từ chối việc tu hành mà thôi. Nếu thử hỏi
lại tâm vì sao phải tu và tu bằng cách nào, thì ít ai trả lời được. Thậm chí có
người khi đã biết đạo cũng như khi chưa biết đạo, cứ giữ nguyên tánh xấu xa cố
cựu, không chút gì đổi mới hay lo.
Đã đành rằng “Tâm tức Phật",
nhưng hiện nào còn làm chúng sinh thì quyết chắc tâm của ta còn mê lầm, vọng
tưởng ích kỷ, biếng lười, chưa được như tâm Phật: sáng suốt, chân thật, rộng
rãi, từ bi. Đứng về phương diện sự tướng sai biệt thì ta và Phật hai đàng mê
ngộ, khổ vui khác nhau như trời và vực, không thể nói suông mà mong được giải
thoát. Trái lại cần phải thành thật cố gắng kiểm điểm lại mình, nghiệm xét nơi
mình để thấy rõ cái gì xấu xa, cái gì tà vạy, cái gì độc ác, cái gì mê lầm mà
lần lần sửa đổi tu hành cho đến khi hoàn toàn viên mãn. Trong lúc tu hành ấy,
hễ sửa được bao nhiêu điều hư quấy, tức là diệt được bấy nhiêu nguyên nhân
thống khổ, sự khổ sẽ tách dần ra mà sự an vui lần hồi phát hiện, bao giờ hoàn
toàn thanh tịnh ấy là chứng đủ bốn đức Thường, lạc, ngã, tịnh; không bị điều
chi làm hệ lụy. Cho nên kinh có câu: “Nhược năng chuyển vật, tức đồng Như
Lai". Như Lai hay Phật là vị đã chuyển được mọi vật, bên trong không bị
tánh tình ô nhiễm làm mờ tối, và bên ngoài không bị hoàn cảnh sắc, thanh, danh
lợi quyến rủ chi phối. Tự mình làm chủ mình, làm chủ hoàn cảnh.
Nếu bây chúng ta muốn được an
vui, thì phải tự chủ; mà muốn được tự chủ thì cần nương theo Phật pháp để sửa
đổi hành vi, tánh tình, quan niệm hẹp hòi sai lạc đã lâu đời lâu kiếp bám chắc
nơi chúng ta. Sửa đổi hành vi tức là sửa đổi những điều độc ác của hành động và
lời nói. Thân thường hay sát hại, trộm cắp, dâm ô: miệng thường hay nói dối,
dèm pha, nịnh hót v... v ấy là hành vi có hại mà ít ai tránh khỏi. Nếu chúng nó
được bồi đắp, lan rộng ra hoài thì nhân loại chúng sanh càng bị xô mau đến chỗ
tiêu diệt. Hãy xem như một nghiệp sát, mấy năm lại đây không nơi nào là không
do nghiệp sát gieo họa gớm ghê, làm cho sự sống, một điều mật thiết quan trọng
hơn cả của mọi vật, không còn chút gì bảo đảm. Đã bao giờ như ngày nay, toàn
nhân loại chỉ sống trong hồi hộp lo âu, nơm nớp sợ hãi khi thấy mạng mình nhẹ
hơn cát bụi bên vệ đường, không phút nào yên tâm với bàn tay tàn nhẫn của
nghiệp sát đang hung hăng chực chờ dọa nạt. Vậy là chưa kể đến tai nạn các hành
vi trộm cướp, nói dối v.. v cũng gieo họa ghê gớm không kém.
Nếu ai nấy cũng nhận chân sâu sắc
các hành vi ác độc kể trên là nguyên nhân trực tiếp gây ra đau khổ giữa người
và mình- vì gieo nhân sát hại thì hoặc cách này hay cách khác cũng phải gặt lấy
kết quả bị sát hại; để sửa đổi, tu hành diệt trừ dần đi mới có ngày sống an
toàn trong hòa vui thân mật được. Đã sửa đổi hành vi cũng phải sửa đổi tánh
tình, vì tánh tình xấu xa mới thật nguy hại nhiều hơn. Tham lam, sân hận, si
mê, kiêu mạn, nghi ngờ là những tâm tánh xấu xa cố cựu của chúng sinh.
Vẫn biết đã có thân thì ai lại
không tham muốn sống còn, nhưng lắm người vì chất chứa lòng tham vô đáy, điều
gì hay ho đều muốn thu góp về phần mình, chỉ muốn đời sống của mình được vinh
quang sung sướng, đầy đủ, quý trọng hơn hết thảy mọi người, nên dù việc gì đê
hèn hay độc ác mà hễ đưa lại lợi lộc về mình thì không bao giờ từ chối, mặc ai
thiếu thốn, khổ não, kêu la, cũng không hề đoái nghĩ! Thậm chí xem tiền tài,
danh vọng hơn trăm, ngàn, ức triệu tánh mạng sanh linh đồng loại chỉ vì tham
chút lợi danh mà làm cho đời sống nhân loại bị điêu đứng, niệm tham lam vô hình
mà tai hại không phải ít, ở trong gia đình có một kẻ tham- tham ăn chẳng hạn-
thì sự sống của gia đình mất sự hòa thuận; đến giữa xã hội hễ lòng tham nảy nở
mạnh mẽ ở đâu thì ở đấy không sao tránh khỏi cảnh tình xô xát thảm mục thương
tâm; vì đã tham tất nhiên có sân, đã sân thì tất nhiên tranh giành xâu xé..
Than ôi! Một tánh tham đã làm cho
ai nấy cháy ruột nung gan, huống còn thêm bao nhiêu tánh xấu xa khác nữa. Song,
muốn sửa đổi tâm tánh xấu xa một cách dễ dàng đến tận gốc thì đồng thời phải
sửa đổi quan niệm hẹp hòi ích kỷ.
Tất cả mọi vật đều sanh sanh, hóa
hóa trên một bản thể chung cùng hòa hợp, không có sự vật nào được tồn tại ra
ngoài bản thể chung cùng ấy. Chính chúng ta cũng phải nhờ sự liên quan hỗ trợ
tất cả mà có ra. Vậy mà chúng sanh mê mờ, tự phân biệt, tưởng tượng chấp riêng
một cái Ta, xây ranh giới mà chắn ngang giữa mình và mọi người, mọi vật; luôn
luôn đặt cái Ta ra trước, lên trên, lấy cái ta làm định chuẩn cho mọi hành
động, nói năng, suy nghĩ. Bởi vậy nên thường bị hẹp hòi, sai lầm, khổ sở. Suy
rộng ra nào vinh nào nhục, nào thị nào phi, không có gì là tuyệt đối. Cái vinh
của người này là cái nhục của người kia, cái vinh của người kia tức là cái nhục
của người này. Ở đời cũng lắm chuyện để cho ta thấy rõ trường đời là nơi đấu
tranh nhỏ hẹp ở trong sự phê phán xây nắn của cái Ta hẹp hòi giả dối. Vậy cần
phải mở mang trí tuệ thật rộng rãi, phá lần quan niệm sai lầm chấp có bản ngã
mới thấy đời rất rộng rãi để khoan hòa đối với mọi loài, mọi vật.
Như vừa nói ở trên, đó là sửa đổi
hành vi hung ác, sửa đổi tánh tình xấu xa, sửa đổi quan niệm chấp có cái Ta hẹp
hòi, ấy là nói về ngăn ngừa cái xấu, diệt trừ cái xấu, đừng để cho nó đâm chồi
mọc nhánh ra hoài. Tu như vầy có thể cho là lối tu tiêu cực hơn là phát huy cái
tốt, khuếch trương cái tốt, làm cho cái tốt càng ngày càng rộng rãi lớn lao.
Hiện tiền nơi chúng ta không những có rất nhiều điều tà vạy ô nhiễm, mà cũng có
rất nhiều điều hay, cần nên bồi đắp, tu dưỡng; như bố thí, nhẫn nại, khoan hòa,
sáng suốt, bình đẳng, xét ra chẳng ai không có, nếu biết cố gắng vun bồi thì
không việc lợi ích gì mà chúng ta không làm được.
Tóm lại hai phương diện tu hành
trên, một đàng lo diệt trừ cái tánh hại người hại mình, một đàng lo cái tánh
lợi mình, lợi người. Đã nhận thấy lòng tham lam có hại mà lo diệt bớt lòng tham
là tu, diệt trừ lòng giận là tu, diệt trừ lòng kiêu mạn, ích kỷ là tu. Trái lại
nhận thấy bố thí là hay, chăm làm bố thí là tu, từ bi cứu vật là tu, khoan hòa
rộng rãi là tu. Cho đến bất luận gì hành động tốt đẹp, có nhiều lợi ích cho
người mà cố gắng quên mình để thực hành theo cũng đều gọi là tu cả. Tu như vậy
đâu có phải là hẹp hòi hay nhu nhược, tu như vậy đâu phải là việc riêng của một
nhóm người nào hay của một thời đại nào, chỉ vì có nhiều người chưa hiểu chữ “Tu”
có một phạm vi rộng rãi đó, nên tưởng rằng tu là việc chuyên môn của người tu
sĩ, của kẻ chán đời, ẩn dật, hay của hạng môn đồ đạo này hoặc đạo khác mà thôi,
ngoài ra không liên quan với đại đa số người còn đang lăn lộn, chống chọi, hoạt
động sống với đời sống không xa thực tế hơn. Ôi, đâu biết rằng cái quan niệm
sai lầm ấykhông khác nào cái quan niệm của mấy người tưởng phép vệ sinh là phạm
vi chuyên môn của mấy ông thầy thuốc, hay của mấy người đã mắc bệnh truyền
nhiễm.
Đành rằng phương diện điều trị
thân xác có nhiều điều ngóc ngách khó khăn mà thầy thuốc phải gia công tầm cứu,
phải cần cho mình một hoàn cảnh sạch sẽ hợp vệ sinh hơn, nhưng trong hạng người
không phải thầy thuốc mà không cần biết vệ sinh, tự do ăn nhớp ở nhúa thì không
chỉ tai hại cho mình, còn lây sang mọi người xung quanh, khiến họ phải sống
chung trong một cảnh ngộ nguy hiểm. Phương diện trị thân xác đã vậy, thì phương
diện cải tạo tinh thần không kém chi. Muốn diệt hết bao nhiêu tâm niệm xấu xa
còn lại, và phát huy tất cả tâm niệm tốt đẹp rộng rãi thêm lên lại càng rất
khó, nếu không phải là người có quyết tâm với mục đích ấy, nếu không có một
hoàn cảnh thuận tiện cho sự tu hành thì khó mong kết quả hoàn toàn. Bởi vậy
trong đạo Phật các vị tăng già, các hàng tu sĩ phải xuất gia để bớt ngoại duyên
phiền nhiễu, phải ở nơi nhàn tịch mới thấy rõ nguồn gốc sâu xa của tội lỗi mà
gội rửa tiêu trừ. Nhưng nếu hiểu thêm rằng không phải là chỉ mấy vị ấy mới tu
được, mấy vị ấy mới cần tu, mà tất cả các hạng người ở vào địa vị nào trong
thời loạn cũng như thời bình, đều có thể tu, đều cần nên tu cả; nếu không tu
tức là tự do để cho thói tham lam, bóc lột, ích kỷ hại người đứng lên làm chủ,
gây tai ương không bờ không bến.
Vậy ta có nên xem chuyện tu là
việc ngoài phận sự của mình không? Ta có thể không nhận rõ nghĩa chữ "Tu” được
không? Hãy nên nhận chân cho rõ, xem đó là một phương châm của đời sống ngay
thật thà mà không trao đưa cho ai cả, chỉ tự mình gắng thực hành lấy và khuyên
lơn người khác biết mà thực hành, để cùng nhau xây dựng nên một cảnh sống yên
vui bền vững tạo cảnh Cực Lạc giữa Ta bà này. Nếu được như vậy tức là đã hiểu
đã thực hành đúng nghĩa chữ “Tu” trong đạo Phật.
