Hỏi: Ngài chủ trương hành động không ý tưởng để cho chân lý xuất hiện, có thể nào hành động luôn luôn không ý tưởng, nghĩa là, không có một mục đích trước mặt?
Krishnamurti: Hành động của chúng ta hiện giờ là gì? Đối với chúng ta, hành động có nghĩa là gì? Dù chúng ta muốn làm gì hay muốn là gì thì hành động của chúng ta vẫn được xây dựng trên ý tưởng ý niệm, phải thế không? Đó là tất cả những gì chúng ta nhận thức được; chúng ta có những ý tưởng, những hứa hẹn, đủ loại phương sách phương trình về những gì là mình, và về những gì không phải là mình.
Nền tảng hành động của chúng ta là phần thưởng trong tương lai hoặc sợ hãi về hình phạt. Chúng ta đều biết thế, phải không? Sinh hoạt như vậy có tính cách cô lập, bưng bít đóng nhốt bản ngã. Bạn có một ý tưởng về nhân đức, đức hạnh, và bạn sống rập theo ý tưởng ấy hành động rập theo ý tưởng ấy trong mối tương giao ở đời. Đối với bạn, tương giao tập thể hay cá thể là hành động hướng đến lý tưởng hướng đến nhân đức, hướng đến sự thành đạt, vân vân.
Khi hành động của tôi được xây dựng trên một lý tưởng, tức là một ý niệm, một ý tưởng – như ‘tôi phải can đảm’, ‘tôi phải noi gương’, ‘tôi phải nhân ái từ thiện’, ‘tôi phải có ý thức xã hội’, vân vân – ý tưởng ấy hun đúc hành động của tôi, hướng dẫn hành động tôi. Tất cả chúng ta đều nói, ‘tôi phải noi theo một gương tốt’, nghĩa là, ‘tôi phải sống rập theo gương’.
Vì thế hành động đã được xây dựng trên ý tưởng ấy. Giữa hành động và ý tưởng có một hố ngăn cách, một đường phân chia, một tiến trình thời gian. Sự thể là vậy, phải không? Nói khác đi, tôi không nhân ái từ thiện, tôi không thương yêu, không có sự dung thứ trong lòng tôi, nhưng tôi cảm thấy rằng tôi phải nhân ái từ thiện. Vì thế một lỗ trống xuất hiện giữa hiện trạng của tôi và lý tưởng mà tôi mong thể hiện; chúng ta vẫn luôn luôn cố gắng bắt cầu nối kết lại hai bờ ngăn cách. Đó là sinh hoạt của chúng ta, phải thế không?
Những gì sẽ xảy ra nếu ý tưởng không hiện hữu? Một thoáng chốc nhanh như chớp, bạn sẽ đẩy lùi mất hố ngăn cách ấy, phải thế không? Bạn sẽ là những gì bạn đang là. Bạn nói, ‘tôi trông xấu xa, tôi phải trở nên đẹp đẽ; tôi phải làm gì?’ – đó là một hành động xây dựng trên một ý tưởng. Bạn nói, ‘tôi không có lòng từ tâm, vậy tôi phải có lòng từ tâm, trắc ẩn’. Vì thế bạn đưa ý tưởng ly cách với hành động.
Vì lẽ đó, không bao giờ có được hành động chân chính xuất phát từ hiện thể của bạn mà chỉ luôn luôn là hành động xây dựng trên lý tưởng về điều bạn mong ước. Người ngu xuẩn vẫn luôn luôn nói rằng hắn sắp trở nên khôn ngoan. Hắn ngồi làm việc chống chỏi để thành đạt; hắn không bao giờ ngừng lại, hắn không bao giờ nói, ‘tôi ngu xuẩn khờ dại’. Vì thế hành động của hắn không phải là hành động gì cả, vì việc làm của hắn đã được xây dựng trên ý tưởng.
Hành động có nghĩa là việc vận chuyển, di động. Nhưng khi bạn có ý tưởng đó chỉ là sự vận hành của ý tưởng, tiến trình tư tưởng diễn hành trong sự liên quan với hành động. Nếu không có ý tưởng thì cái gì sẽ xảy ra? Bạn là thế nào thì bạn là thế ấy. Bạn không từ tâm từ thiện, bạn không dung thứ, bạn hung dữ tàn bạo, ngu xuẩn vô ý tứ. Bạn có thể ở lại với trạng thái ấy?
Nếu bạn ở lại được với trạng thái ấy thì bạn hãy nhìn xem những gì xảy ra. Khi tôi tri nhận rằng tôi không từ tâm, tôi khờ khệch, cái gì xảy ra khi tôi trực thức rằng sự việc là thế? Không phải là lòng từ thiện sao? Không phải sự thông minh sao? Khi tôi tri nhận rằng tôi không từ thiện, tri nhận một cách trọn vẹn, chứ không phải ở mặt ngôn từ, chứ không phải một cách giả tạo, khi tôi ý thức rằng tôi không từ thiện, không thương yêu, thì phải chăng trong chính sự trực kiến về hiện thể, về ‘cái đang là’ ấy đã xuất hiện tình thương rồi?
Phải chăng lập tức tôi trở nên người từ tâm, từ thiện? Nếu tôi thấy việc sạch sẽ là cần thiết thì việc ấy đơn giản lắm: tôi đi tắm ngay. Nhưng nếu việc ăn ở sạch sẽ là một lý tưởng thì lúc ấy cái gì xảy ra? Lúc ấy sự sạch sẽ sẽ bị triển hoãn, dời lại hoặc chỉ được thể hiện một cách thiển bạc.
Hành động được xây dựng trên ý tưởng thì có tính cách thiển bạc, đó không phải là hành động chân thật gì cả, đó chỉ là sự vận hành của ý niệm, nghĩa là sự diễn tiến của tiến trình tư tưởng.
Hành động nào chuyển hóa nhân tính, đem lại sự phục sinh, cứu thế, chuyển y – hay bạn muốn dùng danh từ gì cũng được – hành động như thế không phải được xây dựng trên ý tưởng. Đó là hành động không quan hệ gì đến việc thưởng phạt sau này. Hành động như thế có tính cách phi thời gian, bởi vì tâm trí, tức là tiến trình thời gian, tiến trình tính toán phân ly cô lập, tiến trình này không tham dự vào hành động như thế.
Vấn đề này không dễ giải quyết đàng hoàng. Phần đông chúng ta đều đặt những câu hỏi và mong mỏi một sự giải đáp khẳng định hoặc phủ dịnh, một tiếng ‘có’ hoặc một tiếng ‘không’.
Rất dễ dàng đặt những câu hỏi đại loại như: ‘Bạn hiểu vấn đề ấy như thế nào?’ rồi ngồi xuống lại và để tôi giải thích, nhưng tự tìm thấy khám phá ra câu hỏi cho chính mình, đi sâu, thực sâu vào vấn đề một cách minh bạch trong suốt mà không hư hoại, đến nỗi vấn đề không còn hiện hữu nữa, làm như vậy mới là điều gian nan khó khăn. Điều này chỉ có thể xảy ra khi nào tâm thức thực sự im lặng trong đối diện với vấn đề.
Bất cứ vấn đề phức tạp nào, nếu bạn thương yêu nó, thì nó sẽ trở nên đẹp đẽ như cảnh mặt trời lặn. Nếu bạn tương khắc với vấn đề, thì bạn sẽ không bao giờ hiểu nó được. Phần đông chúng ta đều khe khắc với vấn đề bởi vì chúng ta sợ hãi trước kết quả, sợ hãi về những gì có thể xảy tới nếu chúng ta tiến sâu hơn nữa, vì thế chúng ta đánh mất ý nghĩa trọng đại và nhãn giới của vấn đề.
Tác phẩm: Tự do đầu tiên và cuối cùng
Phần 2 – Qanda 25: Về hành động không ý tưởng
