Hỏi: Đối với Ngài, tình yêu có nghĩa là gì?Krishnamurti: Chúng ta hãy khám phá bằng cách tìm hiểu những gì không phải tình yêu, vì khi tình yêu là sự thể xa lạ thì chúng ta phải đến tình yêu bằng cách tiêu trừ điều quen biết. Điều xa lạ không thể nào được khám phá bằng một tâm trí nhét đầy sự quen biết.
Điều chúng ta sắp làm là tìm cho ra những giá trị của điều quen biết, nhìn vào điều quen biết, và khi điều quen biết ấy được nhìn một cách thuần khiết trong sạch, không có sự kết án, thì tâm trí trở nên tự do, giải phóng khỏi thế giới quen biết; lúc ấy chúng ta sẽ biết được tình yêu là gì. Vì thế chúng ta phải đi đến tình yêu bằng đường lối tiêu cực phủ nhận, chứ không phải bằng đường lối tích cực khẳng định.
Đối với phần đông chúng ta, tình yêu là gì? Khi chúng ta nói rằng chúng ta yêu một người nào đó, chúng ta muốn nói gì? Chúng ta muốn nói rằng chúng ta chiếm hữu người ấy. Từ sự chiếm hữu mới khởi phát lòng ghen tuông, bởi vì nếu tôi mất chàng ấy hay nàng ấy thì điều gì xảy ra? Tôi cảm thấy trống rỗng, mất mát; vì thế tôi hợp lệ hóa sự chiếm hữu bằng luật pháp; tôi ghì giữ chàng hoặc nàng. Vì sự ghì giữ, sự chiếm hữu ấy mới xuất hiện lòng ghen tuông, xuất hiện sự sợ hãi và vô số xung đột khởi phát từ sự chiếm hữu. Chắc chắn sự chiếm hữu ấy không phải là tình yêu, phải thế?
Dĩ nhiên tình yêu không phải là tình cảm. Giàu tình cảm, giàu cảm xúc không có nghĩa là có tình yêu đâu, vì tình cảm sướt mướt kia cảm xúc kia chỉ là những cảm giác thôi. Một tu sĩ khóc thương Jesus hay Krishna , khóc thương thầy mình hoặc một người nào khác thì chỉ là một kẻ sướt mướt. Hắn thích thú chìm đắm trong cảm giác, tức là một tiến trình tư tưởng và tư tưởng không phải là tình yêu. Tư tưởng là kết quả của cảm giác, vì thế kẻ nào sướt mướt, dễ xúc động lải nhải thì không thể nào biết được tình yêu.
Vậy phải chăng, chúng ta đều dễ sướt mướt, dễ xúc động lải nhải? Tình cảm sướt mướt, sự xúc động lải nhải chỉ là một hình thức bành trướng bản ngã. Giàu xúc động cảm kích cố nhiên không phải là tình yêu, vì một người giàu tình cảm có thể rất tàn nhẫn hung dữ khi những tình cảm của hắn không được đáp ứng, khi những cảm xúc của hắn không có ngõ thoát. Một kẻ giàu xúc động cảm kích có thể bị sôi động đến việc thù hận, chiến tranh, tàn sát đẫm máu. Một kẻ giàu tình cảm, đầy lệ chảy chứa chan về tôn giáo của hắn nhất định không có tình yêu gì cả.
Có phải sự tha thứ là tình yêu? Cái gì nằm ẩn ý trong sự tha lỗi? Bạn sỉ nhục tôi và tôi phẫn hận việc ấy, ghi nhớ việc ấy; rồi hoặc vì sự trấn áp hoặc vì ăn năn hối hận, tôi nói, ‘tôi thứ lỗi bạn’. Thoạt đầu tôi ghi giữ lại, rồi tôi gạt bỏ. Làm như vậy nghĩa là gì? Tôi vẫn là nhân vật quan trọng. Tôi vẫn còn quan trọng, chính tôi đang dung tha một người nào đó. Khi mà còn thái độ tha thứ, tha lỗi thì chính tôi vẫn là kẻ quan trọng, chứ không phải người đã sỉ nhục tôi.
Vì thế khi tôi chồng chất tích trữ sự phẫn hận, rồi gạt bỏ sự phẫn hận kia, mà tôi gọi là sự tha lỗi, đó vẫn không phải là tình yêu, tình thương. Một người thương yêu cố nhiên không có lòng căm hờn và hắn lãnh đạm với tất cả mọi sự như vậy. Tương cảm, tha thứ, tương quan của lòng chiếm hữu, ghen tuông và sợ hãi – tất cả những thứ này không phải là tình thương.
Tất cả những thứ này đều thuộc về tâm trí, phải thế không? Khi mà tâm trí vẫn còn làm trọng tài thì không có tình yêu, tình thương, bởi vì tâm trí chỉ phán xử, làm trọng tài qua tinh thần chiếm hữu và sự trọng tài kia chỉ là sự chiếm hữu qua những hình thức khác nhau. Tâm trí chỉ có thể làm hư đốn bại hoại tình yêu, tâm trí không thể khai sinh ra tình yêu, tâm trí không thể đem đến sự đẹp tuyệt vời trên đời. Bạn có thể viết một bài thơ về tình yêu, nhưng đó vẫn không phải là tình yêu.
Dĩ nhiên không có tình yêu khi chẳng có sự kính trọng thực thụ, khi bạn không kính trọng kẻ khác, dù kẻ khác là người đầy tớ của bạn hoặc là bạn bạn. Bạn có để ý rằng bạn không kính trọng, không tử tế, không rộng lượng đối với những người đầy tớ của bạn, đối với những người mà bạn gọi là ‘thấp hèn’ hơn bạn? Bạn chỉ kính trọng những người ở địa vị trên, bạn kính trọng ông chủ của bạn, kính trọng người triệu phú, kẻ có ngôi nhà đồ sộ và chức tước cao, bạn kính trọng kẻ nào có thể cho bạn một địa vị tốt hơn, một việc làm khá hơn, kẻ nào bạn có thể trục lợi được.
Nhưng bạn trở mặt với hạng người có địa vị thấp hơn bạn, dùng ngôn ngữ riêng biệt đối với họ. Vì thế nơi nào không có sự kính cẩn, nơi đó không thể nào có tình thương. Và vì hiện hữu chúng ta đều sống trong cảm thức này, cho nên chúng ta sống không tình thương. Chúng ta không kính cẩn, cũng không nhân từ, nhân ái, cũng không rộng lượng khoan dung. Chúng ta đều có tinh thần chiếm hữu, giàu tình cảm xúc động sướt mướt mà tình cảm xúc động sướt mướt này có thể xoay hướng về việc: hoặc chém giết, tàn sát, hoặc đoàn kết nhau về một chủ định âm mưu ngu si khờ dại. Vì thế làm thế nào có thể có tình yêu?
Bạn chỉ có thể biết tình yêu, tình thương, khi tất cả mọi sự vừa kể đã ngừng hết, chấm dứt hẳn, chỉ khi nào bạn không chiếm hữu, khi bạn không chỉ xúc động sùng bái phụng thờ một đối tượng nào đó. Sự sùng bái phụng thờ ấy chỉ là một sự thỉnh cầu van xin, tìm kiếm một cái gì đó trong một hình thức khác. Kẻ nào van xin, nguyện cầu thì kẻ ấy không biết tình thương.
Vì bạn có tinh thần chiếm hữu, vì bạn tìm kiếm một cứu cánh, một kết quả bằng hình thức sùng bái, đọc kinh, những điều này làm bạn tràn đầy tình cảm xúc động, cho nên dĩ nhiên là không có tình thương; cố nhiên là không có tình thương khi không có lòng kính cẩn. Bạn có thể nói rằng bạn có lòng kính cẩn, nhưng sự kính cẩn của bạn là kính cẩn đối với người trên, đó chỉ là sự kính cẩn xuất phát từ việc muốn một cái gì đó, tức là sự kính cẩn của lòng sợ hãi.
Nếu bạn thực sự cảm thấy kính cẩn, bạn sẽ kính cẩn đối với những gì thấp nhất cũng như đối với những gì gọi là ‘cao nhất’; vì bạn không làm được như vậy, cho nên không có tình yêu, tình thương. Ít người trong chúng ta có lòng rộng lượng, khoan dung, nhân ái! Bạn chỉ rộng lượng khi điều ấy đem lợi đến cho bạn, bạn nhân ái khi bạn có thể thấy mình được đáp trả lại.
Khi những thứ này tiêu ma đi, khi những sự việc này không làm bận tâm trí bạn và khi những sự việc của tâm trí không lấp đầy tâm tư bạn, lúc ấy mới có tình thương, và chỉ có tình thương mới có thể biến chuyển cơn điên loạn, cuồng dại hiện nay ở thế giới – chứ không phải những hệ thống tư tưởng, chứ không phải những lý thuyết, dù lý thuyết của bên tả hay của bên hữu. Bạn chỉ thực sự thực yêu thương khi bạn không chiếm hữu, khi bạn không đố kỵ, không gian tham, khi bạn kính cẩn, khi bạn có lòng nhân từ và từ bi, khi bạn kính trọng người vợ bạn, con bạn, người láng giềng của bạn, những người đầy tớ bất hạnh của bạn.
Không thể nghĩ về tình yêu, không thể đào luyện tình yêu, không thể thực hành tình yêu. Sự thực hành tập luyện về tình yêu, về tình huynh đệ là vẫn còn nằm trong lãnh vực của tâm trí, vì thế đó không phải là tình thương, tình yêu. Khi tất cả mọi sự đào luyện thực hành đều chấm dứt, lúc ấy tình thương tình yêu mới xuất hiện, lúc ấy các bạn sẽ biết được yêu thương là gì. Lúc ấy tình yêu thương không có tính cách số lượng mà chỉ có tính cách phẩm.
Các bạn không nói, ‘tôi yêu thương cả thế giới, cả nhân loại’ nhưng khi bạn biết yêu thương một thôi thì bạn biết yêu thương tất cả. Bởi vì chúng ta không biết yêu thương một thì tình thương yêu của chúng ta đối với nhân loại chỉ là ảo tưởng. Khi các bạn yêu thương thì không có một cũng không có nhiều; chỉ có tình yêu thương thôi. Chỉ khi nào có tình yêu thương thì tất cả vấn đề của chúng ta mới có thể được giải quyết và lúc ấy chúng ta sẽ hưởng được sự diễm phúc tuyệt vời miên man.
Tác phẩm: Tự do đầu tiên và cuối cùng
Phần 2 – Qanda 22: Về tình yêu
