Một thời, Thế Tôn trú ở giữa dân
chúng Vajji, tại làng Bhanda. Tại đấy, Thế Tôn gọi các Tỷ kheo:
Có bốn hạng người, này các Tỷ
kheo, hiện hữu ở đời. Thế nào là bốn? Hạng người đi thuận dòng, hạng người đi
nghịch dòng, hạng người tự đứng lại, hạng người đã vượt qua bờ bên kia, đứng
trên đất liền.
Này các Tỷ kheo, thế nào là hạng
người đi thuận dòng? Hạng người thọ hưởng các dục và làm các ác nghiệp gọi là
đi thuận dòng.
Thế nào là hạng người đi ngược
dòng? Này các Tỷ kheo, có hạng người không thọ hưởng các dục, không làm ác
nghiệp, sống Phạm hạnh viên mãn thanh tịnh gọi là đi ngược dòng.
Này các Tỷ kheo, thế nào là hạng
người tự đứng lại? Hạng người do diệt tận năm kiết sử, được hóa sanh, không còn
trở lại đời này nữa gọi là tự đứng lại.
Thế nào là hạng người đã vượt qua
bờ bên kia, đứng trên đất liền? Này các Tỷ kheo, có hạng người do diệt các lậu
hoặc, chứng ngộ và an trú vô lậu tâm giải thoát, tuệ giải thoát là đã vượt qua
đến bờ bên kia, đứng trên đất liền.
Này các Tỷ kheo, có bốn hạng
người như vậy có mặt ở đời.
(ĐTKVN, Tăng Chi Bộ I, chương 4,
phẩm Bhandagàma, phần Thuận dòng, VNCPHVN ấn hành 1996, tr.557)
Lời bàn:
Dòng đời trôi như dòng sông với
thuyền bè xuôi ngược. Lênh đênh trong dòng tử sanh có lắm thứ vui buồn, hạnh
phúc thì ít nhưng khổ đau và hiểm nguy lại nhiều. Chỉ có ai bước lên bờ, đứng
trên mặt đất tâm bằng phẳng ngắm nhìn dòng sông trần tục bon chen, hỗn độn mới
cảm nhận được sâu sắc nỗi khổ trần gian và hạnh phúc xuất thế.
Trong dòng sông đời ấy, thuận
theo dòng chảy nghiệp lực thì dễ dàng. Hưởng dục và làm ác chính là thuận dòng
sinh tử. Thuyền đời thuận theo dòng đông đảo, chen chúc, ầm ĩ, giành giật và
hưởng thụ, hả hê để mãi vui mà chẳng ai biết rằng nó đang xuôi nhanh về ác đạo.
Rồi một vài con thuyền nhận ra
đâu là bến đỗ nên mới quay đầu, đạp sóng, vượt gió trở về cội nguồn. Chấp nhận
nghịch lưu, quay lưng với trần gian, bỏ lại sau lưng bọt bèo và rác rưởi,
thuyển đời xuất gia lần lũi tiến lên. Đi ngược dòng thế gian thì khó khăn trở
nên bội phần nhưng thênh thang, trống trải.
Đi mãi rồi cũng về tới bến xưa,
trước mặt là rừng xanh, dưới chân là cát mịn. Thuyền đời dừng lại, không cần
thả neo, ngủ yên trên bến vắng vì năm ngọn sóng kiết sử không còn. Nơi đây
thuyền đã hóa thân, không trở lại dòng sông sanh tử nữa (Bất lai).
Cũng nơi bến xưa ấy, có những con
thuyền được kéo lên bờ bình yên, dòng sông ái ngày xưa chỉ còn là kỷ niệm. Từ
đây, mặc cho dòng sông đời vẫn cứ trôi, sóng gió ái dục phiền não trên sông vẫn
gào thét giập vùi nhưng thuyền từ Bát nhã vẫn an nhiên. Rồi lòng từ bi giục giã
thuyền xuôi trở lại dòng sông để độ đời. Vì thế, dòng sông đời vẫn luôn rộn
ràng ngược xuôi rồi xuôi ngược.
Bốn loại thuyền ngược xuôi trong
sông ái cũng chính là bốn hạng người sống trong đời. Tìm về an lạc, giải thoát
là lẽ sống đích thực của con người cũng như những con thuyền kia tìm về bến đỗ
bình an.
Source: Quảng
Tánh, LỜI PHẬT DẠY TRONG KINH TẠNG NIKÀYA, tập I, NXB Tôn Giáo, 2008.
