Chủ nghĩa hình thức là một khái niệm được sử dụng trong triết học, đạo đức học, văn học nghệ thuật.…nhằm chỉ hiện tượng chú trọng đến cái bên ngoài hơn nội dung bên trong.
Trong triết học, chủ nghĩa hình thức là cơ sở cho một số lí thuyết đạo đức, trong đó, sự nghiên cứu các yếu tố lôgic hình thức bằng cách này hay cách khác chiếm ưu thế so với sự phân tích nội dung và bản chất xã hội của đạo đức. Trong văn học nghệ thuật, chủ nghĩa hình thức dựa trên sự tuyệt đối hoá, mĩ học hoá hình thức, coi khoái cảm thẩm mĩ là cái gì đó không bị ràng buộc bởi các tư tưởng xã hội, bởi các lợi ích cơ bản của đời sống, bởi lí tưởng thẩm mĩ và lí tưởng xã hội…
Trong đời sống xã hội ta hiện nay, chủ nghĩa hình thức đã biến thái và trở thành căn bệnh hình thức. Dấu hiệu của bệnh hình thức là chỉ chú trọng tạo nên cái hình thức hào nhoáng, lộng lấy bên ngoài để che đậy nội dung bên trong nghèo nàn, đơn điệu, chất lượng thấp hoặc không có gì. Bệnh hình thức là sự bất cập, thậm chí đối ngược giữa giá trị thực và thông tin được thông báo.
Đáng lo ngại là bệnh hình thức đã và đang trở thành căn bệnh trầm kha của xã hội, len lỏi vào tất cả các lĩnh vực, các khu vực, các ngóc ngách của xã hội, từ sinh hoạt chính trị đến kinh tế, từ văn hóa đến giáo dục, từ cấp độ cộng đồng đến gia đình và cá nhân.
Căn bệnh hình thức gắn liền với căn bệnh thành tích, với hội chứng “đánh bóng” tên tuổi, thậm chí để che giấu những điều không minh bạch hoặc gắn liền với âm mưu “hợp lý hóa” để tư lợi, tham nhũng. Căn bệnh hình thức còn có thể do tâm lý sĩ diện tiểu nông làng xã lạc hậu sinh ra. Trong những trường hợp này, những người chủ trương và thực hiện muốn “cho bằng chị bằng em”, họ không nhận thức được giá trị thực của các sự kiện, việc làm mà họ chủ trương, quyết định và thực hiện.
Căn bệnh hình thức là làm những việc không đáng làm, không nên làm; là đáng làm bé nhưng lại làm to; là nói hay, nói tốt nhưng làm thì dở, là cố ý đánh lừa cộng đồng về bản chất của sự việc. Căn bệnh hình thức cố tình tạo nên các giá trị ảo, phẩm chất ảo để đánh lừa xã hội.
Căn bệnh hình thức hiện nay đang có dấu hiệu trở thành căn bệnh mãn tính, rất khó chữa nếu không nói là vô cùng khó chữa. Nếu không triệt bỏ kịp thời, căn bệnh hình thức sẽ tạo nên tập tính dối trá của nhiều người, nhiều nhóm người, của cả xã hội. Căn bệnh hình thức không chỉ đánh lừa nhận thức, tình cảm, luật pháp, làm rối loạn các chuẩn mực văn hoá, thẩm mỹ, đạo đức và pháp lý mà còn làm tiêu hao một lượng thời gian và vật chất vô cùng lớn của xã hội, của đất nước.
Căn bệnh này đang có trong rất nhiều người, nhóm người, nhiều cộng đồng, nhiều tổ chức, đoàn thể dưới vô vàn hình thức biến thái khác nhau. Căn bệnh này không làm chết ai ngay tức thời nhưng sẽ huỷ hoại dần văn hoá, đạo đức của dân tộc.
Đã đến lúc cả xã hội cần tuyên chiến với căn bệnh hình thức!
