Ý nghĩa của cuộc sống theo quan niệm thế gian:
Về vật chất: Ở trên đời, người ta thường coi
trọng quyền lực, địa vị, tiền bạc, châu báu và của cải vật chất. Người có quyền
lực lớn, địa vị cao, tiền của nhiều, sản nghiệp to, thường được mọi người
ngưỡng mộ, trân trọng, trầm trồ, mơ ước. Ai ai cũng nghĩ là cuộc sống của những
người như vậy mới có ý nghĩa, bởi vì những người như vậy muốn gì được nấy. Mọi
việc trên đời hầu như nằm trong tầm tay của họ. Họ có thể làm mọi việc theo ý
muốn, theo kế hoạch đã định mà ít gặp trở ngại, hay không gặp trở ngại nào cả.
Họ muốn khuếch trương sự nghiệp, hay muốn làm những việc phước thiện, đều được
như ý.
Thậm chí họ có thể khuynh đảo một
chính quyền, hay một quốc gia với thế lực tiền rừng bạc biển của họ. Nếu những
người cầm quyền thực sự đạo đức, biết vì dân vì nước, người giàu sang trưởng
giả biết đem tiền của giúp đời giúp người, như xây bệnh viện, trường học, chùa
chiền, nhà thờ, viện dưỡng lão, viện cô nhi, biết san sẻ niềm sung sướng, hạnh
phúc cho mọi người, quả thực họ đang sống một cuộc đời có ý nghĩa và giúp cho
người thấy được ý nghĩa của cuộc đời vậy.
Về tinh thần:
Nghề nghiệp và bằng cấp chuyên môn: Ngoài vấn đề tiền bạc của cải,
người đời cũng thường quan niệm rằng cuộc sống của những người có bằng cấp hay
có nghề nghiệp chuyên môn mới có ý nghĩa. Những người như vậy có thể giúp đời,
giúp người một cách cụ thể và tích cực hơn. Chẳng hạn như một vị thầy thuốc có
thể cứu được mạng sống con người. Một nhà bác học có thể cứu sống nhân loại qua
sự khám phá một thứ thuốc mới trị được các bệnh nan y. Một viên kỹ sư phát
minh, chế tạo ra máy móc, dụng cụ, có thể phục vụ tiện ích, nâng cao đời sống
của con người. Những người này khi đem hết tâm lực ra giúp đời giúp người, đem
lại an lạc và hạnh phúc cho mọi người, quả thực họ đang sống một cuộc đời có ý
nghĩa, và giúp cho người thấy được ý nghĩa của cuộc đời vậy.
Hạnh phúc gia đình: Cũng có người cho rằng, dù có nhiều tiền bạc
của cải, dù có bằng cấp chuyên môn, dù có nghề nghiệp vững vàng, nhưng không có
hạnh phúc gia đình thì cuộc sống cũng không có ý nghĩa, không gọi là lý tưởng
được. Hạnh phúc theo quan niệm thông thường là phải thuận vợ thuận chồng, con
cái ngoan ngoãn, gia đình đầm ấm. Dù không tiền của nhiều, không bằng cấp cao,
những người có cuộc sống yên bình, gia đình vui vẻ, trên thuận dưới hòa, gọi dạ
bảo vâng, kính trên nhường dưới, đi thưa về trình, sáng tối chăm chỉ, săn sóc
cho nhau, hết lòng thương yêu, quả thực họ đang sống một cuộc đời có ý nghĩa và
giúp cho người thấy được ý nghĩa của cuộc đời vậy.
Lý tưởng phục vụ: Cũng có quan niệm cho rằng khi chúng ta có một lý
tưởng nào đó trong cuộc đời, để dốc hết lòng hết sức, tận tâm tận lực phục vụ,
cuộc sống mới có ý nghĩa. Chẳng hạn như có người thích phục vụ tổ quốc, phục vụ
quốc gia dân tộc. Có người thích phục vụ văn chương nghệ thuật. Có người thích
phục vụ khoa học kỹ thuật. Có người thích phục vụ y học. Có người thích phục vụ
quân đội. Có người thích phục vụ xã hội. Có người thích phục vụ tôn giáo. Những
người xả thân vì tổ quốc, những người trọn đời cống hiến cho xã hội, cho văn
chương nghệ thuật, cho công tác từ thiện, quả thực họ đang sống một cuộc đời có
ý nghĩa và giúp cho người thấy được ý nghĩa của cuộc đời vậy.
Sách có câu: “Làm người sống ở
trên đời. Rạng danh sông núi người thời khắc ghi”.
Tuy nhiên, những quan niệm về ý
nghĩa của cuộc sống như vậy chỉ có tính cách giả tạm, ngắn hạn, phiến diện và
không hẳn tuyệt đối. Tại sao vậy? Bởi vì nếu không có nhiều tiền bạc, nếu không
có bằng cấp, không có nghề nghiệp chuyên môn, không có việc làm vững chắc, nếu
không có chồng tốt, vợ đẹp, con ngoan, gia đình hạnh phúc, con người không thể
có cuộc sống ý nghĩa sao? Cho dù có đầy đủ quyền lực, địa vị, tiền bạc, bằng
cấp, việc làm, nếu con người sống trong cảnh vọng động, luôn luôn phải đối phó
với hoàn cảnh, luôn luôn phóng tâm theo các cảnh trần, không thực sự làm chủ
tâm mình, không thực sự biết mình là ai, không biết mình thiện hay bất thiện,
không biết mình sinh ra đời để làm gì, không cần biết khi chết rồi mình sẽ đi
về đâu, thì quả thực là cuộc sống không có ý nghĩa vậy.
Con người và đời sống thế gian:
Ðời sống của con người có giới hạn: Chúng ta thử bình tâm ngẫm nghĩ
xem, cuộc đời của con người sống được bao nhiêu lâu, sáu mươi năm, tám mươi năm
hay một trăm năm? Ðiều đó tùy thuộc vào cái gọi là “số mạng” của con người,
theo cách nhìn của thế gian. Người ta thường tin tưởng rằng số mạng, hay số
phận, đã được tạo hóa an bài, đã được định sẵn cho con người, từ khi sinh ra
đời. Ðiều đó cố định, không thay đổi, còn được gọi là “định mạng”. Nếu gặp cảnh
ngộ bất như ý, con người chỉ biết than trời trách đất sao quá bất công. Nếu gặp
cảnh ngộ như ý, con người chỉ biết khoái chí tươi vui, bởi vì nghĩ rằng nhờ
trời thương, nên mình sung sướng hơn kẻ khác, không có chi gọi là bất công cả!
Những người như vậy không tích cực tu nhơn tích phước, không biết làm lành lánh
dữ, tiếp tục tạo nghiệp, cho nên tiếp tục đi trong lục đạo sinh tử luân hồi,
biết đến bao giờ mới giải thoát được?
Thực ra không có điều gì cố định
và không thay đổi cả. Theo đạo Phật, tất cả tùy thuộc vào “nghiệp duyên” của
con người. Nghiệp duyên có thể sửa đổi được, do công phu tu tập và ý chí của
mỗi người. Kinh sách có câu: “Phật pháp là bất định pháp”. Nghĩa là con người
biết tu tâm dưỡng tánh, có thể cải sửa được cuộc đời, chuyển hóa được cuộc
sống, từ phiền não và khổ đau trở thành an lạc và hạnh phúc. Nếu chỉ biết tin
theo số mạng hay định mạng, thì con người sẽ buông xuôi thụ động, tiêu cực chấp
nhận, sống một cách buông thả. Sách có câu: “Ðức năng thắng số”, chính là nghĩa
đó vậy.
Ðời sống của con người bất như ý: Có điều chắc chắn không có ai
trường sanh bất tử, sống hoài không chết. Những người tu tiên nghe nói sống đến
vài trăm tuổi, rồi thì cũng chết như bất cứ ai. Chắc chắn không có ai trẻ mãi
không già, chuyện cải lão hoàn đồng chỉ là giấc mơ mà thôi. Chắc chắn không có
ai khỏe mãi không đau, dù có đi chùa cúng kiến cầu an, van xin Trời Phật cho đuợc
dồi dào sức khỏe.
Nếu như cúng kiến, van xin, mà
được bình yên, không đau yếu, nếu như uống nước sông nước suối, xem như nước
thánh thuốc tiên, mà được khỏe mạnh khỏi bệnh, thì các bệnh viện, các phòng
mạch bác sĩ nên đóng cửa, các chuyên viên y tế, các chuyên gia phục hồi sức
khỏe, nên giải nghệ cho rồi. Ðiều chắc chắn cuối cùng là trên đời không có ai
biết trước mình sống tới bao nhiêu tuổi mới từ giã cuộc đời này, và sau đó sẽ
đi về đâu?
Ðời sống của con người vô nghĩa: Có bao giờ bất cứ ai trong chúng
ta dành ít phút để thử suy nghĩ: Con người sanh ra trên thế gian này để làm gì?
Không thể nói rằng thượng đế hay tạo hóa sanh ra con người, để hành phạt người
này, để trừng trị người kia, để sai khiến người nọ, để thương yêu ban phúc cho
những ai biết thờ phượng.
Sự thực, con người sanh ra đời,
không phải do tự ý, tự nguyện hay tự lực, mà chính do “nghiệp lực” dẫn dắt con
người trong sáu nẽo luân hồi. Con người đến đây để trả nợ đã vay từ nhiều kiếp
trước, đồng thời vì vô minh tạo thêm nghiệp, vay thêm nợ mới, gọi chung là
“nghiệp báo”, rồi sẽ phải trả trong hiện kiếp hoặc hậu kiếp. Cứ tiếp tục như
vậy, chúng sanh liên tục lăn lộn trong vòng sanh tử luân hồi, không ngoài sáu
cõi: trời, người, a tu la, địa ngục, ngạ quỷ, súc sanh. Chẳng hạn như những chúng
sanh, dù ở cõi trời hưởng phước, dù là ông trời, dù là thần tiên, cũng vẫn còn
trong vòng sanh tử luân hồi, sau khi hưởng hết “phước báo”, vẫn còn bị đọa lạc
trong sáu cõi luân hồi.
Lúc còn nhỏ, cuộc sống vô tư vô
lự, đứa bé không biết chuyện gì khác hơn là ăn, ngủ và chơi đùa. Lớn lên, cuộc
sống khép kín trong bốn bức tường của lớp học. Sau đó đỗ đạt, thành tài, con
người bắt đầu ra đời đấu tranh, để kiếm được công ăn việc làm vừa ý, để có địa
vị đối với đời, rồi đến chuyện cưới vợ lấy chồng. Ðại đăng khoa rồi đến tiểu
đăng khoa. Những người không có duyên với học đường, thì lao ra đời sớm hơn để
kiếm sống, để giúp đỡ gia đình. Tiếp đến, sanh con đầu lòng, chẳng gái thì
trai. Lai rai thêm vài đứa nữa cho vui cửa vui nhà, theo quan niệm con đàn cháu
đống là phước lộc trời ban. Ðến lúc này, nhìn lại thì mái tóc đã điểm sương, da
nhăn má hóp, lưng còng gối mõi, bất cứ lúc nào cũng có thể về đoàn tụ với tổ
tiên!
Cuộc đời như vậy quả thực là vô
nghĩa! Hàng triệu triệu người, từ hàng muôn muôn thế kỷ, cứ sinh ra, rồi lớn
lên, lăn lộn trong cuộc sống, không biết mình là ai, khi khổ đau thì cầu trời
khấn Phật, khi vui vẻ thì quên hết, cho đến lúc nhắm mắt xuôi tay, từ giã cuộc
đời, như thế là xong! Thái Tử Tất Ðạt Ða không chấp nhận định mạng như vậy, cho
nên Ngài quyết tâm ra đi tu tập, đắc đạo thành Phật, rồi đem những điều giác
ngộ được truyền bá, giảng giải, thuyết pháp, để giúp con người giải thoát khỏi
phiền não khổ đau và sanh tử luân hồi.
Ý nghĩa của cuộc sống theo quan niệm đạo Phật:
Thực tế của cuộc sống: Mọi người trên thế gian thường hay nghĩ “đời
còn dài”, còn lâu lắm mới tới phiên mình đi chơi thế giới bên kia, cho nên cả
ngày suốt tháng quanh năm, chỉ bận tâm đến chuyện kiếm tiền mưu sinh, chuyện
làm ăn buôn bán, chuyện tranh danh đoạt lợi, chuyện đấu tranh tranh đấu, chuyện
hơn thua tốt xấu, chuyện nhân nghĩa thị phi, chuyện đúng sai phải quấy. Nói
chung con người bận tâm đủ thứ mọi chuyện linh tinh lang tang, lăng xăng lộn
xộn!
Nhưng sự thực, con người thuộc đủ
mọi thành phần, thuộc đủ mọi giới, thuộc đủ mọi lứa tuổi, thuộc đủ mọi sắc dân,
thuộc đủ mọi địa phương, thuộc đủ mọi tôn giáo, thuộc đủ mọi tổ chức, đều có
thể chết bất cứ lúc nào, bất cứ cách nào, bất cứ nơi nào. Ðến khi sắp từ giã
cuộc đời, con người mới giựt mình tỉnh giấc, không biết mình sẽ đi về đâu, rồi
mình sẽ ra sao, sau khi chết, và cuối cùng nhận ra rằng: “mình chưa hề sống
được ngày nào thực sự có ý nghĩa”.
Lúc đó đã quá muộn màng. Suốt
cuộc đời con người sống trong mê muội, không biết tỉnh thức, chỉ lo “tạo
nghiệp”, nghiệp lành thì ít, nghiệp dữ thì nhiều. Nghiệp lành bao gồm những
việc phước thiện lợi ích, những chuyện lấy ân báo oán, những chuyện đem lại an
lạc hạnh phúc cho mọi người. Nghiệp dữ bao gồm những việc lợi mình hại người,
những việc lấy oán báo ân, những việc vạch lá tìm sâu, những việc ném đá dấu
tay, những việc gửi thư nặc danh, những việc hăm he hù dọa, những việc vu oan
giá họa, những việc đem lại phiền não khổ đau cho người, phát xuất từ tâm tham
lam, sân hận, si mê, đố kỵ, ganh tị, ích kỷ, cống cao, ngã mạn, chấp chặt,
thành kiến, phân biệt, kỳ thị, bất chính.
Hoạt động của cuộc sống: Chỉ vì cuộc sống khó khăn, con người phải
bon chen, sống vội sống vàng, sống trong nghèo nàn tình thương, sống trong
những ham muốn không bao giờ thỏa mãn, sống trong tức giận thù hận ngập tràn,
sống trong cuồng loạn si mê, sống trong lo âu sợ hãi, thấp thỏm ưu tư, căng
thẳng phập phồng.
Con người sống trên cuộc đời,
nhưng không thực sự biết rằng mình đang sống, đang làm gì, để làm gì?
Thí dụ như con người khi ăn uống
không thực sự biết mình đang ăn uống. Trong khi ăn uống, con người bận đọc báo,
bận nói chuyện, bận coi truyền hình, bận nghe điện thoại, bận giận tức con cái,
bận nhớ chuyện đời xưa, bận suy nghĩ kế hoạch làm ăn, quay cuồng với đủ các thứ
chuyện trên đời. Trong khi tay gắp thức ăn bỏ vào miệng, hay bưng ly nước uống,
nhiều khi chẳng biết đó là thức ăn gì, món nước gì!
Trong khi ngủ, con người bận nhớ
chuyện xảy ra trong ngày, bận toan tính chuyện ngày mai, bận lo lắng chuyện hôm
qua, bận tức giận chuyện hôm nay, bận suy tư nghĩ tưởng trăm muôn ngàn việc.
Giấc ngủ như vậy nào được bình yên, giấc ngủ như vậy nào được khỏe khoắn, ngủ
như vậy nào được thẳng giấc gì đâu! Ban ngày con người để đầu óc lăng xăng lộn
xộn, thương người này thù người kia, chuyện này phải chuyện kia quấy, ban đêm nhất
định nằm mơ thấy ác mộng!
Trong khi đi, con người lo trể
giờ hẹn, lo trể giờ làm, bận lo chuyện đông, bận lo chuyện tây, bận ngó ông
gầy, bận cười bà béo, bận nhìn trời mây, cho nên nhiều khi vấp phải đá, nhiều
khi quàng phải dây, nhiều khi đạp nhằm gai gốc, nhiều khi đụng phải cột đèn,
nhiều khi lọt luôn xuống cống!
Trong khi đứng, khi nằm, khi
ngồi, con người bận lo chuyện tiền bạc, chuyện làm ăn buôn bán, chuyện bàng
quan thiên hạ, chuyện giận tức ganh tị, chuyện thưa gởi kiện tụng. Con người
thường để tư tưởng chạy rông, từ đông sang tây, từ xưa đến nay, từ chuyện mình
đến chuyện người, từ chuyện quốc gia đại sự đến chuyện lặt vặt nhỏ nhen.
Nói chung, trong bốn động tác
thường ngày của cuộc sống: đi, đứng, nằm, ngồi, con người thường không biết
mình đang đi, không biết mình đang đứng, không biết mình đang nằm, không biết
mình đang ngồi, tâm tư lúc nào cũng dong ruỗi ở tận đâu đâu!
Con người luôn luôn sống theo sự
lôi cuốn, sự tác động của ngoại cảnh chung quanh, không làm chủ được tâm mình.
Con người sống trên cuộc đời nhưng không thực sự biết rằng mình đang sống.
Tỳ khưu Thích
Chân Tuệ
