Hỏi: Sự giản dị là gì? Có phải ngụ ý rằng nhìn thấy rõ ràng những gì chính yếu và loại bỏ tất cả mọi sự khác?
Krishnamurti: Chúng ta hãy nhìn xem những gì không phải là sự giản dị. Đừng nói – ‘Đó là sự phủ nhận’ hoặc ‘Hãy đưa cho chúng tôi một điều gì xây dựng, tích cực hơn’. Nói như vậy chỉ là phản ứng ấu trĩ, vô ý tứ. Những kẻ nào mang đến cho các bạn một điều gì ‘tích cực xây dựng’ đều là những kẻ khai thác lợi dụng; những kẻ ấy mang đến cho các bạn điều mà các bạn muốn có, và nhờ việc ấy họ lợi dụng các bạn. Chúng ta không làm như vậy. Chúng ta thử cố gắng tìm thấy sự thật về tính giản dị. Vì thế, các bạn phải loại bỏ, gạt bỏ những ý tưởng và quan sát điều mới lạ. Kẻ nào có nhiều vật sở hữu thì sợ cách mạng, cách mạng nội tâm và cách mạng ngoại giới.
Chúng ta hãy tìm xem những gì không phải là sự đơn giản. Một tâm trí phức tạp thì không giản dị, phải thế? Một đầu óc khôn khéo thì không giản dị; một tâm thức mang một cứu cánh trước mặt để đeo đuổi hành động tìm kiếm một phần thưởng, sợ hãi một hình phạt, tâm thức ấy thì không giản dị, phải thế? Một đầu óc chĩu nặng kiến thức không phải là một đầu óc giản dị; một tâm trí bị tàn phế què quặt vì những tín ngưỡng thì không phải là một tâm trí giản dị, phải không?
Một tâm trí tự đồng hóa với một thực thể to tát và cố gắng giữ lại trạng thái đồng hóa kia thì không phải là một tâm trí giản dị, phải thế? Chúng ta nghĩ rằng mình sống giản dị khi mình chỉ có một hoặc hai mảnh vải quấn người, chúng ta muốn phô trương sự giản dị bên ngoài và chúng ta dễ bị lường gạt về hình thức bên ngoài ấy. Đó là lý do cắt nghĩa tại sao kẻ giàu sang phú quí thường hay sùng bái thờ lạy người xuất gia, xuất thế.
Sự giản dị là gì? Sự giản dị có thể là sự loại bỏ những gì không chính yếu và đeo đuổi những gì chính yếu – nghĩa là một tiến trình chọn lựa, tuyển trạch? Điều ấy có nghĩa là chọn lựa – chọn lựa những gì chính yếu và gạt bỏ những gì không chính yếu? Tiến trình chọn lựa này là gì? Thực thể chọn lựa là gì? Có phải đó chính là tâm trí? Bạn muốn gọi đó là gì thì cứ gọi, điều ấy không quan trọng. Bạn nói, ‘tôi sẽ chọn cái này, vì cái này là chính yếu, cần thiết’.
Làm thế nào bạn biết cái gì là chính yếu? Hoặc là bạn có một khuôn mẫu tùy theo những gì người khác đã nói hoặc chính kinh nghiệm của bạn cho rằng điều nào đó là chính yếu. Bạn có thể nương cậy vào kinh nghiệm của bạn? Khi bạn chọn lựa thì sự chọn lựa của bạn đã được đặt trên lòng thèm khát, phải thế không? Những gì bạn gọi là ‘chính yếu ‘ là điều đã đem đến sự thỏa mãn cho bạn. Vì thế, bạn lại trở về với tiến trình như xưa, phải thế không? Một tâm trí tán loạn có thể chọn lựa? Nếu tâm trí ấy chọn lựa thì sự chọn lựa ấy cũng chỉ là tán loạn thôi.
Vì thế, sự tuyển trạch chọn lựa giữa điều chính yếu và điều không chính yếu chẳng phải là sự giản dị. Đó chỉ là sự xung đột. Một tâm trí đang ở trạng thái xung đột và hỗn loạn thì không bao giờ có thể đơn giản. Khi bạn loại bỏ, khi bạn thực sự quan sát và nhìn thấy được tất cả sự việc sai lầm này, những mưu mẹo của tâm trí, khi bạn nhìn thẳng vào tâm trí và có trực thức về tâm trí ấy thì lúc ấy bạn sẽ tự thấy bản chất của sự giản dị. Một tâm thức bị trói buộc trong tín ngưỡng không bao giờ là một tâm thức giản dị.
Một tâm trí bị què quặt bởi kiến thức thì không giản dị được. Một tâm thức bị xao lãng lôi kéo bởi Thượng đế, bởi đàn bà, bởi âm nhạc thì không phải là một tâm thức giản dị. Một tâm trí đầu óc bị vướng kẹt trong công việc nhàm chán đều đặn của văn phòng, của những lễ nghi, của những bài kinh kệ thì tâm trí như thế không thể nào giản dị được. Sự giản dị là hành động không có ý tưởng.
Tuy nhiên điều này là một việc rất hiếm, hy hữu; đó có nghĩa là tinh thức sáng tạo. Khi mà mình không có tinh thức sáng tạo; chúng ta chỉ là những trung tâm điểm gây ra sự ác tâm, sự thống khổ và sự phá hoại. Sự giản dị không phải là một điều mà bạn có thể đuổi theo và thể nghiệm. Sự giản dị hiện đến như một đóa hoa mãn khai đúng lúc, khi mỗi người đều hiểu được trọn vẹn tiến trình của sự hiện hữu và của sự tương giao.
Vì chúng ta đã không bao giờ nghĩ về điều ấy, quan sát nó, cho nên chúng ta không có trực thức về nó, chúng ta đánh giá tất cả những hình thức bên ngoài, như việc có ít vật sở hữu, chẳng hạn, nhưng những thứ này không phải là sự giản dị. Sự giản dị không thể tìm thấy được. Nó không phải ở nơi sự lựa chọn giữa điều chính yếu và điều bất chính yếu, sự giản dị chỉ hiện đến khi nào bản ngã vắng mất, khi tâm trí không vướng kẹt trong những suy tưởng xa xôi, trong những kết luận, những tín ngưỡng, những sự vận hành của ý niệm.
Chỉ có một tâm trí tự do như vậy mới có thể tìm thấy chân lý. Tâm thức như thế mới duy nhất có thể đón nhận sự vô lượng, vô biên, bất khả danh; và đó mới là sự giản dị đơn sơ.
Tác phẩm: Tự do đầu tiên và cuối cùng
Phần 2 – Qanda 32: Về sự giản dị
